107Byzantium

For the average person, the term “Byzantium” evokes a number of negative associations: Eastern despotism, political intrigues, backwardness, etc. These memes are firmly rooted in public opinion, in the guise of proven historical facts. However, this generally accepted image of Byzantium,is, in fact, a fabricated one, that has been thrust into the public arena. But no secret plot or conspiracy was responsible for this. The “scholarly” history of Byzantium is a vivid, perhaps even the most vivid example of how ideology can distort the study of human history.

The primary suppositions about Byzantine historiography were presented almost two centuries ago by the British historian Edward Gibbon in his multi-volume work, The History of the Decline and Fall of the Roman Empire, in which Gibbon first described Rome itself before its fall in the year 476, and then included Byzantium in the scope of his research, ending his description with its own fall in 1453. Gibbon sums up the history of the Byzantine Empire, viewing it as an amalgamation of blemishes and intrigues, a symbol of historic stagnation, and a betrayal of the ideals of Antiquity. Edward Gibbon established the tradition of how to interpret the history of Byzantium, and his views held sway over scholars of history around the world for many years.

As a result, the contemporary historian John Norwich had to admit in his book Byzantium (I): The Early Centuries: “During my five years at one of England’s oldest and finest public schools, Byzantium seems to have been the victim of a conspiracy of silence. I cannot honestly remember its being mentioned, far less studied … Many people, I suspect, feel similarly vague today …”

The Truth About Byzantium

Eastern Roman Empire at 600 AD

Once we reject the British propaganda, let us take an honest look at what Byzantium actually was.

Let’s start with the fact that that wasn’t its name. Western historians introduced the term “Byzantine Empire” only long after the state in question had ceased to exist. It had previously been known as the Eastern Roman Empire, and the inhabitants of the empire continued to refer to themselves as Romans. In Greek, Romans are known as “Romioi,” from which we derive another version of its name: the Romaion Empire. Obviously the new designation was coined to emphasize the differences – religious, cultural, and civilizational – between Byzantium and Rome, between classical Antiquity and the history of the West in general, in order to in some way juxtapose the “progressive West” against the “archaic East.”

Peter Paul Rubens: “Constantine directing the building of Constantinople” (painted around 1624)

The empire was founded by the Roman Emperor Constantine in 330 AD. After winning power, Constantine, intending to make Christianity the state religion, took a radical step – he moved the capital farther from the convulsive and unending civil wars of pagan Rome, taking it eastward to the small city of Byzantium, which he named New Rome. Thus began the history of the Byzantine Empire, lasting over a thousand years.

Geographically, the new state took possession of the eastern domains of the Roman Empire, and subsequently the western realms buckled under the attacks of the barbarians. In the sixth century, Emperor Justinian even managed to briefly retake some of the lost Roman lands – all of Italy, northern Africa, and the southern Iberian Peninsula. This was the high point for Byzantium’s territorial expansion.

For many centuries the Mediterranean dominated the empire’s economic and trade relations. There was no good that was not produced or could not be purchased within the empire. It is believed that at its height, the empire generated up to 90% of all the products used in Eurasia west of India. But a marked economic decline occurred in the 12th and 13th centuries under pressure from Venice and Genoa.

Hagia Sophia Cathedral, built in 537, reconstuction picture

Constantinople was the greatest city of the Middle Ages. It is estimated that in the seventh century its population reached 700,000. (At that time the population of Paris was no more than 15,000). Many more centuries would pass before any European city could be compared to Constantinople. The majestic Hagia Sophia Cathedral, built in 537, was the world’s largest Christian church until 1626, when St. Peter’s Basilica was consecrated in Rome. In other words, it took over a thousand years for anyone to surpass the Byzantines in the art of construction. The city was filled with palaces, churches, the villas of the rich, and works of art. When the Crusaders captured Constantinople in 1204, thousands of marauders returned home wealthy men, after many days of plunder. During that time, many works of art, some ancient, were destroyed, and the Crusaders’ deportment differed little from that seen during the barbaric looting of Rome almost a millennium earlier.

Traces of this massive thievery are still visible today e.g. in Venice. St. Mark’s Basilica, the biggest tourist attraction in that magnificent city, was built in the ninth century in an austere Romanesque style (there was no other in the West at that time). But the cathedral’s exterior appearance changed dramatically after the crusade of 1204 – it was adorned with the columns and capitals of Byzantine palaces. The famous Triumphal Quadriga of horses, the work of the great classical sculptor Lysippos, can be seen on the cathedral’s balcony. The Quadriga was also seized from Constantinople, although there the sculpture of horses stood, as one would expect, at the hippodrome. For some reason the Venetians erected them in a Christian church, clearly enormously proud of their spoils of war.

The Quadriga of horses, by the classical sculptor Lysippos, on the balcony of St. Mark’s Basilica in Venice.They were carted off from Constantinople after the plunder of 1204.

However it was not these extraordinary feats achieved by the empire – its wealth, trade, the erection of cities and extraordinary churches, art, and diplomacy – that define Byzantium’s role in human history, although this is not a bad list and certainly worth a bit of attention in history books. Emperor Constantine fulfilled his dream of declaring Christianity the official religion of the Roman Empire. It was this decision that was to determine the fate of all of western Eurasia in the coming centuries.

Constantine chose to take this step at a time when Christianity was already widespread throughout the Roman Empire. However, due to its incompatibility with pagan beliefs, the truly underground nature of this new faith often resulted in Christians being cruelly persecuted. But the steady stream of converts, which included high-ranking officials, military officers, and the rich, as well as simple folk, was so great that that it was not possible to entirely stifle and repress this new religion. As it emerged from the underground, Romans adopted the new faith en masse, and a rapid shift was seen from paganism to Christianity.

Gregory the Theologian. An icon written in Serbia in 1204.

Christian theology blossomed. The classical tradition of debate found new ground, with the addition of a powerful intellectual barrage. Take, for example,Basil the Great, Gregory the Theologian, and John Chrysostom – three great saints and Christian students ofAthanasius the Great and John of Damascus, one of whose followers became Thomas Aquinas, the great Latin theologian and the author of the Summa Theologica. These distinguished thinkers provided the underlying theological basis for the new world.

It is important to note that within what was now a Christian empire, the classical world continued to exist. It was simply a part of everyday life, like the sculptures of the horses at the Hippodrome of Constantinople, and yes, in fact, like the hippodrome itself, as something to be used for mass entertainment. Nor was classical thinking forbidden: Plato’s Academy, for example, was not closed until 529. Classical thinking was not forbidden, it merely became obsolete and was supplanted by a new philosophy – Christian.

And so, let us sum up our interim conclusions. It is simply not true that the Roman Empire was destroyed under the onslaught of the barbarians, leading to the onset of the “Dark Ages.”The western part of the empire lay in ruins, but its eastern expanses flourished. There were no “Dark Ages” in the East. On the contrary, there one could find a great empire, unequaled by any.

Logo: the fragment of a Byzantine icon from St.Catherine’s monastery, Sinai, VI century AD.

Valery Fadeev is the Editor-in-Chief of the Russian leading political journal EXPERT. He is a member of Civic Chamber of Russia and Supreme Council of the ruling United Russia political party. The publication is based on his article “On a solid basement” published in Russian in the latest edition of EXPERT.

----------------------------

Σερ Στήβεν Ράνσιμαν, ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ
"Σερ Στήβεν Ράνσιμαν: Χρειαζόμαστε την πνευματική μετριοφροσύνη",
6/11/2000,
Επιμέλεια-Επιλογή αποσπασμάτων: Λαμπρινή Χ. Θωμά
Flash.gr
Η συνέντευξη που ακολουθεί δόθηκε από το σερ Στήβεν Ράνσιμαν, στο Ελσισιλντς της Σκωτίας, στον πατρογονικό πύργο του, τον Οκτώβρη του 1994, για λογαριασμό της ΕΤ3, στις δημοσιογράφους Χρύσα Αράπογλου και Λαμπρινή Χ. Θωμά. Για τεχνικούς λόγους, δεν «βγήκε» ποτέ στον αέρα. Και οι δύο δημοσιογράφοι θεωρούν την συνέντευξη αυτή από τις πιο σημαντικές της καριέρας τους, μια και ανήκει στο είδος των «συζητήσεων» που σε διαμορφώνουν και δεν ξεχνάς ποτέ. Θεωρούν ότι πρέπει να δει το φως της δημοσιότητας, έστω και με μια τόσο θλιβερή αφορμή, όπως ο θάνατος του μεγάλου φιλέλληνα. Ο Flash.gr δημοσιεύει, για πρώτη φορά, αδημοσίευτα αποσπάσματα από την συνέντευξη αυτή.

Δημοσιογράφος: Πώς νοιώθει ένας άνθρωπος που ασχολείται τόσα χρόνια με το Βυζάντιο; Κουραστήκατε;

Δύσκολο να απαντήσω. Το ενδιαφέρον μου ποτέ δεν εξανεμίστηκε. Οταν άρχισα να μελετώ το Βυζάντιο, υπήρχαν πολλοί λίγοι άνθρωποι σ' αυτήν τη χώρα (σ.σ. τη Μεγάλη Βρετανία) που ενδιαφέρονταν, έστω και ελάχιστα για το Βυζάντιο. Μ' αρέσει να πιστεύω πως «δημιούργησα» ενδιαφέρον για το Βυζάντιο. Αυτό που με ικανοποιεί, ιδιαίτερα σήμερα, είναι ότι πλέον υπάρχουν αρκετοί, πολλοί καλοί εκπρόσωποι (σ.σ. της σπουδής του Βυζαντίου) στη Βρετανία. Μπορώ να πω ότι αισθάνομαι πατρικά απέναντί τους. Είμαι ευτυχής, λοιπόν, που επέλεξα το Βυζάντιο ως το κύριο ιστορικό μου ενδιαφέρον.

Κι ήταν ελκυστικό για σας όλα αυτά τα χρόνια;

Πιστεύω πως κάθε γεγονός της ιστορίας, αν αρχίσεις να το μελετάς σε βάθος, μπορεί να γίνει συναρπαστικό. Το δε Βυζάντιο το βρίσκω εξαιρετικά συναρπαστικό, γιατί ήταν ένας αυθύπαρκτος πολιτισμός. Για να μελετήσεις το Βυζάντιο, πρέπει να μελετήσεις την τέχνη, να μελετήσεις τη θρησκεία, να μελετήσεις έναν ολόκληρο τρόπο ζωής, που είναι πολύ διαφορετικός από το σημερινό.

Καλύτερος ή χειρότερος;

Κοιτάξτε... Δεν είμαι σίγουρος αν θα μου άρεσε να ζήσω στους βυζαντινούς χρόνους. Δε θα μου άρεσε, λόγου χάριν, να αφήσω γένια. Ωστόσο, στο Βυζάντιο είχαν έναν τρόπο ζωής που ήταν καλύτερα δομημένος. Αλλωστε, όταν έχεις έντονο θρησκευτικό συναίσθημα, η ζωή σου «μορφοποιείται» κι είναι πολύ πιο ικανοποιητική από τη σημερινή, όπου κανείς δεν πιστεύει σε τίποτε αρκετά.

Αρα ήταν μία θρησκευτική Πολιτεία;

Ηταν ένας πολιτισμός, στον οποίο η θρησκεία αποτελούσε μέρος της ζωής.

Και στους έντεκα αυτούς αιώνες;

Νομίζω ότι ο κόσμος μιλά για το Βυζάντιο λες κι παρέμεινε το ίδιο, ένας πολιτισμός αμετάβλητος κατά την διάρκεια όλων αυτών των αιώνων. Είχε αλλάξει πολύ από την αρχή ως το τέλος του, αν και κάποια συγκεκριμένα βασικά στοιχεία κράτησαν σε όλη τη διάρκειά του -όπως το θρησκευτικό αίσθημα. Μπορεί να διαφωνούσαν για θρησκευτικά ζητήματα αλλά πίστευαν όλοι, κι αυτό το αίσθημα είναι μόνιμο. Ο σεβασμός, η εκτίμηση στις τέχνες, ως εκείνες που ευχαριστούν το Θεό, κι αυτά διατηρήθηκαν. Κι έτσι, παρ' ότι οι μόδες άλλαζαν, η οικονομική κατάσταση άλλαζε, οι πολιτικές καταστάσεις άλλαζαν, υπήρχε μια ακεραιότητα, πολύ ενδιαφέρουσα μέσα στο σύνολο.

Μιλάμε για θρησκεία κι ηθική. Το Βυζάντιο πολλοί το θεωρούν μία περίοδο πολέμων, δολοφονιών, δολοπλοκιών, «βυζαντινισμών» που ουδεμία σχέση είχε με την ηθική.

Γίνονταν και τότε πολλοί φόνοι, αλλά δεν υπάρχει περίοδος της ιστορία που αυτοί να λείπουν. Κάποτε έδινα μια διάλεξη στις Η.Π.Α., και στο ακροατήριό μου ήταν κι η κόρη του προέδρου Τζόνσον, που μελετούσε το Βυζάντιο. Ηρθε στη διάλεξη με δύο σωματοφύλακες, δύο σκληρούς κυρίους που την πρόσεχαν. Μου εξήγησε ότι αγαπούν τη βυζαντινή ιστορία, γιατί είναι γεμάτη φόνους, και φαντάζει σαν σχολικό μάθημα (homework). Είχα το τακτ να μη της πω ότι, ως τότε, το ποσοστό των αμερικανών προέδρων που είχαν δολοφονηθεί ήταν πολύ μεγαλύτερο -σε σχέση με τα χρόνια ύπαρξης των Η.Π.Α.- από το ποσοστό των δολοφονημένων βυζαντινών αυτοκρατόρων στη διάρκεια της αυτοκρατορίας. Οι άνθρωποι συνεχίζουν να δολοφονούν.Ανοίξτε τα μάτια σας!

Γράφετε στο Βυζαντινό πολιτισμό ότι δεν υπήρχε θανατική ποινή στο Βυζάντιο.

Οντως, δεν σκότωναν. Και η μεγάλη διαφορά φαίνεται στους πρώτους χρόνους. Οταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έγινε χριστιανική, μία από τις βασικότερες αλλαγές ήταν να σταματήσουν οι μονομαχίες, να μη πετούν πια ανθρώπους στα λιοντάρια, κι όλα τα σχετικά. Η αυτοκρατορία έγινε πολύ πιο ανθρωπιστική. Και πάντα, απέφευγαν όσο μπορούσαν τη θανατική ποινή. Κατά καιρούς, κάποιοι αυτοκράτορες κατέφευγαν σε αυτή, αλλά οι περισσότεροι χρησιμοποιούσαν ως εσχάτη τιμωρία, μια μέθοδο που σήμερα μας φαίνεται αποτρόπαια: τον ακρωτηριασμό κάποιας μορφής. Αλλά μου φαίνεται, ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θα προτιμούσαν να τους κόψουν π.χ. ένα χέρι, παρά να τους θανατώσουν.

Υπάρχει εδώ και καιρό ένας διάλογος ανοικτός στην Ελλάδα. Υπάρχουν σύγχρονοι Ελληνες διανοούμενοι που υποστηρίζουν ότι το Βυζάντιο δεν αξίζει να μελετηθεί ιδιαίτερα, ότι δε δημιούργησε τίποτε, ότι είχε σχολιαστές των γραφών κι όχι διανοούμενους. Με μια φράση «δεν ήταν και τίποτε αξιομνημόνευτο».

Νομίζω ότι αυτοί οι Ελληνες είναι πολύ άδικοι με τους βυζαντινούς τους προγόνους. Δεν ήταν μια κοινωνία χωρίς διανοούμενους -αρκεί να δεις τη δουλειά και την πρόοδο της βυζαντινής ιατρικής. Μπορεί να μη συμπαθεί κάποιος τη θρησκεία, αλλά μερικοί από τους εκκλησιαστικούς συγγραφείς όπως οι Καπαδόκες πατέρες, και πολλοί ακόμη, ως το Γρηγόριο τον Παλαμά, ήταν άνθρωποι μοναδικής πνευματικότητας... Υπήρχε έντονη διανόηση και πνευματική ζωή στο Βυζάντιο. Κυρίως δε, στο τέλος των βυζαντινών χρόνων, π.χ. στην Παλαιοντολόγεια περίοδο. Είναι αρκετά περίεργο πως, την ώρα που η αυτοκρατορία συρρικνώνονταν η διανόηση ήταν πιο ανθηρή από ποτέ.

Κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν ότι δεν είχε τέχνη.

Τότε αυτοί δεν πρέπει να ξέρουν τίποτε από τέχνη. Η βυζαντινή τέχνη ήταν από τις μεγαλύτερες σχολές τέχνης παγκοσμίως. Κανένας αρχαίος Ελληνας δε θα μπορούσε να χτίσει την Αγία Σοφία, αυτό απαιτούσε πολύ βαθιά τεχνική γνώση. Κάποιοι, ξέρετε, υποστηρίζουν, ότι η βυζαντινή τέχνη είναι στατική. Δεν ήταν καθόλου στατική, αλλά ήταν μια σχολή τέχνης από τις σημαντικότερες στον κόσμο, που όσο περνά ο καιρός εκτιμάται όλο και περισσότερο, κι όσοι Έλληνες διανοούμενοί σας λένε ότι το Βυζάντιο δε δημιούργησε τίποτε, είναι τυφλοί.

Αρα, όσοι χαρακτηρίζουν «απλή μίμηση κι αντιγραφή» τη βυζαντινή τέχνη, μάλλον σφάλουν.

Αν κάνεις κάτι άριστα, μπορείς να το επαναλάβεις άριστα. Αλλά υπήρχαν πάντα διαφορές. Βλέποντας μια εικόνα, μπορούμε τη χρονολογήσουμε -αν ήταν όλες ίδιες αυτό δε θα συνέβαινε. Υπάρχουν συγκεκριμένες παραδόσεις που διατηρούνταν, αλλά η τέχνη αυτή παρουσιάζει μεγάλες διαφορές από αιώνα σε αιώνα. «Κόλλησε» και παρέμεινε η ίδια μετά την πτώση της Τουρκοκρατίας, διότι έλειπαν από τη χώρα σας οι φωτισμένοι χορηγοί. Η τέχνη των Παλαιολόγων είναι πολύ διαφορετική από την Ιουστινιάνεια. Φυσικά, είχε και αναλογίες, αλλά δεν ήταν μιμητική. Τα πράγματα είναι απλά: οι άνθρωποι που κατατρέχουν το Βυζάντιο ποτέ δεν το μελέτησαν, ξεκίνησαν με προκαταλήψεις εναντίον του. Δε γνωρίζουν τι κατόρθωσε, τι επετεύχθη.

Υποστηρίζεται από ορισμένους ότι το Βυζάντιο δεν ήταν Ελληνικό και δεν αποτέλεσε κανενός είδους συνέχεια της αρχαίας Ελλάδας. Δεν είχε δημοκρατία, ή έστω δημοκρατικούς θεσμούς.

Δε νομίζω ότι οι σύγχρονοι Έλληνες είναι περισσότερο Έλληνες από τους Βυζαντινούς. Μέσα στο χρόνο, μες στους αιώνες, οι φυλές δε μένουν καθαρές, υπάρχουν όμως ορισμένα χαρακτηριστικά των πολιτισμών που παραμένουν εθνικά. Οι βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν την ελληνική γλώσσα -που άλλαξε λίγο, αλλά οι γλώσσες αλλάζουν- ενδιαφέρονταν για τη φιλοσοφία και τη φιλοσοφική ζωή πάρα πολύ, ήταν μεν υπήκοοι ενός αυτοκράτορα, αλλά αυτός ο αυτοκράτορας έπρεπε να φέρεται σωστά, γιατί γίνονταν εύκολα λαϊκές εξεγέρσεις. Το χειρότερο που θα μπορούσαν να πουν για το Βυζάντιο είναι πως ήταν, μάλλον, ένα γραφειοκρατικό κράτος. Ομως είχε μια πολύ μορφωμένη γραφειοκρατία, πολύ πιο μορφωμένη από τους γραφειοκράτες του σημερινού κόσμου.

Και, τι εννοείτε με τη λέξη «δημοκρατία»; Ηταν όλη η αρχαία Ελλάδα δημοκρατική; Οχι. Θα έλεγα στους Ελληνες που υποστηρίζουν κάτι τέτοιο, να διαβάσουν την ίδια τους την ιστορία, ειδικότερα της κλασσικής Ελλάδας. Εκεί, θα βρουν πολλά να κατακρίνουν... Ποτέ μου δεν κατάλαβα τι ακριβώς σημαίνει «δημοκρατία». Στα περισσότερα μέρη του κόσμου σήμερα, δημοκρατία σημαίνει να σε κυβερνούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, οι εφημερίδες, η τηλεόραση. Διότι, είναι θεμιτό να έχουμε αυτό που ονομάζεται «λαϊκή ψήφος» αλλά, από τη στιγμή που οι άνθρωποι δεν μπορούν να κρίνουν μόνοι τους -κι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι στο σύγχρονο κόσμο που δε σκέφτονται- τότε μεταφέρουν την εξουσία στα χέρια όσων κατέχουν τα ΜΜΕ, οι οποίοι, με τη δύναμη που έχουν, θα έπρεπε να επιλέξουν το δύσκολο δρόμο και να μορφώσουν όλο τον κόσμο. Πολλοί εξ αυτών, όχι όλοι ευτυχώς, είναι ανεύθυνοι. Δημοκρατία μπορεί να υπάρξει μόνον εάν έχουμε ένα υψηλής μόρφωσης κοινό. Σε μία πόλη σαν την αρχαία Αθήνα υπήρχε δημοκρατία -χωρίς να σκεφτόμαστε πως περνούσαν οι σκλάβοι ή οι γυναίκες-, διότι οι άνδρες είχαν όλοι πολύ καλή μόρφωση. Συνήθως δεν εξέλεγαν τους κυβερνήτες τους, τραβούσαν κλήρο, σα να το άφηναν στα χέρια του Θεού -καμία σχέση με τη βουλή των κοινοτήτων.

Υπήρχε κοινωνικό κράτος στο Βυζάντιο;

Η Εκκλησία έκανε πολλά για τους ανθρώπους. Το Βυζάντιο είχε πλήρη κοινωνική αίσθηση. Τα νοσοκομεία ήταν πολύ καλά, όπως και τα γηροκομεία, τα οποία ανήκαν κυρίως στην Εκκλησία, αλλά όχι μόνο σε αυτήν -υπήρχαν και κρατικά. Ας μη ξεχνάμε ότι ένας από τους πιο υψηλόβαθμους αξιωματούχους του κράτους ήταν ο Ορφανοτρόφος. Σίγουρα η Εκκλησία έπαιξε βασικό κοινωνικό ρόλο. Δεν ήταν απλά ένα καθεστώς ερημιτών που κάθονταν στο Άγιον Όρος -ήταν κι αυτό, αλλά υπήρχε ένα σύστημα από μοναστήρια στις πόλεις. Τα μοναστήρια φρόντιζαν τους Οίκους για τους γέροντες, των οποίων οι μοναχοί μόρφωναν τη νεολαία -κυρίως τα αγόρια γιατί τα κορίτσια μορφώνονταν στο σπίτι- και τα περισσότερα παρείχαν πολύ καλή μόρφωση. Τα κορίτσια του Βυζαντίου είχαν πολλές φορές καλύτερη παιδεία διότι «απολάμβαναν» περισσότερη ιδιωτική, προσοχή. Νομίζω ότι η βαθμολογία που θα δίναμε στο κοινωνικό έργο της Εκκλησίας, στο Βυζάντιο είναι ιδιαίτερα υψηλή.

Και η παιδεία τους, κατά το Μέγα Βασίλειο, όφειλε να στηρίζεται στον Ομηρο, τον «διδάσκαλο των αρετών».

Ηταν γνώστες της αρχαίας ελληνικής Γραμματείας. Είναι αξιομνημόνευτο, ωστόσο, ότι δεν έδιναν μεγάλη σημασία στους Αττικούς Τραγωδούς, αλλά στους λοιπούς ποιητές. Υπάρχει η διάσημη ιστορία μιας ελκυστικής κυρίας, φίλης ενός αυτοκράτορα, που μας διηγείται η Άννα Κομνηνή. Την ώρα που η κυρία περνούσε, κάποιος της φώναξε έναν ομηρικό στίχο, που μιλούσε για την Ελένη στην Τροία, κι εκείνη κατάλαβε το υπονοούμενο. Δεν υπήρχε κανείς λόγος να της εξηγήσει κάποιος, ποιανού ήταν οι στίχοι. Ολα ανεξαιρέτως τα αγόρια και τα κορίτσια ήξεραν τον Ομηρο. Η Άννα Κομνηνή δεν εξηγεί ποτέ τα σημεία στα οποία αναφέρεται στον Ομηρο, όλοι οι αναγνώστες της τα γνώριζαν.

Αμόρφωτοι, δεν υπήρχαν στο Βυζάντιο;

Άλλα ήταν τα προβλήματα της βυζαντινής γραμματείας. Ηταν τόσο καλοί γνώστες της αρχαίας ελληνικής γραμματείας ώστε επηρεάστηκαν στη διαμόρφωση της γλώσσας. Πολλοί ιστορικοί ήθελαν να γράψουν σαν τον Θουκυδίδη, δεν ήθελαν να γράψουν στη γλώσσα που τους ήταν πιο φυσική αλλά στην αρχαία. Η μεγάλη τραγωδία των βυζαντινών γραμμάτων ήταν η εξάρτησή της από την κλασσική γραμματεία. Οχι γιατί δεν γνώριζαν αρκετά, αλλά γιατί γνώριζαν πολύ περισσότερα από όσα ήταν απαραίτητα, για το δικό τους «δημιουργικό» καλό.

Θα θέλατε να ζείτε στο Βυζάντιο;

Δεν ξέρω αν προσωπικά θα ταίριαζα στην εποχή του Βυζαντίου. Αν ζούσα τότε, σκέφτομαι ότι θα αναπαυόμουν σε κάποιο μοναστήρι, ζώντας, όπως πολλοί μοναχοί ζούσαν, μια ζωή διανοούμενου, χωμένος στις θαυμάσιες βιβλιοθήκες που διέθεταν. Δε νομίζω πως θα ήθελα μια ζωή στη βυζαντινή πολιτική, αλλά, είναι πολύ δύσκολο να βρεις μια περίοδο στην παγκόσμια ιστορία στην οποία θα ήθελες να ζήσεις... Ολα εξαρτώνται από το πολίτευμα, την κοινωνία, την τάξη στην οποία γεννιέσαι. Θα ήθελα να ζω στη Βρετανία του 18ου αιώνα αν είχα γεννηθεί αριστοκράτης, αλλιώς δε θα μου άρεσε καθόλου. Είναι πολύ δύσκολο να απαντηθεί το ερώτημά σας.

Η κατάσταση στη Βαλκανική σας ανησυχεί;

Με ενδιαφέρουν πολύ τα Βαλκάνια, είναι ένα μέρος του κόσμου που με «συντροφεύει» πολλά χρόνια, κι έτσι, φυσικά, και ενδιαφέρομαι και θλίβομαι. Δεν γνωρίζω τι μπορεί να φέρει το μέλλον. Ενα από τα πράγματα που με ενοχλεί ελαφρώς στα γηρατειά μου, είναι ότι, θα ήθελα να γνωρίσω τι θα συμβεί σε συγκεκριμένα μέρη του κόσμου -και κυρίως στα Βαλκάνια- σε μερικά χρόνια. Η Ελλάδα θα προχωρήσει, και από τις υπόλοιπες Βαλκανικές χώρες μάλλον και η Βουλγαρία. Αλλά για τη Ρουμανία και την Γιουγκοσλαβία... νοιώθω απελπισμένος όταν σκέφτομαι το μέλλον τους...

Μήπως τα Βαλκάνια πληρώνουν την ιστορία τους, σήμερα;

Κατά κάποιο τρόπο, ναι. Είναι μεγάλο πρόβλημα να έχεις μεγάλη ιστορία. Διότι, έχεις πολύ περισσότερες μνήμες από ότι μπορείς να σηκώσεις. Είναι μια τραγωδία στην περιοχή αυτές οι μνήμες, διότι έχεις να νοιαστείς για πάρα πολλά. Δεν κυλούν εύκολα τα πράγματα, λόγω της αρχαίας, με βαθιές ρίζες, μνήμης.

Πρόσφατα άνοιξε ένας παγκόσμιος διάλογος -και στη χώρα σας- για το κατά πόσον ο Γ' Παγκόσμιος Πόλεμος θα είναι θρησκευτικός.

Ανησυχώ για συγκεκριμένες θρησκείες, με ανησυχούν οι εξτρεμιστές μουσουλμάνοι, οι οποίοι αποτελούν ένα πολύ ρεαλιστικό κίνδυνο για τον πολιτισμό, αλλά η θρησκεία χρειάζεται. Οι άνθρωποι θα νοιώσουν ευτυχέστεροι, λιγότερο χαμένοι, με τη θρησκεία σήμερα. Το πρόβλημα είναι ότι δεν μπορούμε να έχουμε μία παγκοσμία θρησκεία, και οι διάφορες θρησκείες ποτέ δε συμπάθησαν ιδιαιτέρως η μία την άλλη. Η φιλανθρωπία δεν καλύπτει και το γείτονα της διπλανής πόρτας, αν αυτός πρεσβεύει άλλη θρησκεία. Δεν νομίζω, δηλαδή, ότι η θρησκεία θα είναι η σωτηρία, αλλά δεν γνωρίζω και τίποτε που να μπορεί να είναι η σωτηρία. Με τον πληθυσμό να αυξάνεται, είναι πολύ δύσκολο να βελτιωθούν τα δεδομένα της εκπαίδευσης, σε παγκόσμια κλίμακα. Απλώς, ποτέ δε θα υπάρξουν αρκετοί δάσκαλοι στον κόσμο, τουλάχιστον μορφωμένοι δάσκαλοι. Φοβάμαι πως είμαι απαισιόδοξος.

Πώς βλέπετε την Ορθοδοξία μες σε αυτό τον κύκλο;

Εχω μεγάλο σεβασμό για τα χριστιανικά δόγματα, και κυρίως για την Ορθοδοξία, διότι μόνον η Ορθοδοξία αναγνωρίζει πως η θρησκεία είναι μυστήριο. Οι Ρωμαιοκαθολικοί κι οι Προτεστάντες θέλουν να τα εξηγήσουν όλα. Είναι άσκοπο να πιστεύεις σε μία θρησκεία, θεωρώντας ότι αυτή η θρησκεία θα σε βοηθήσει να τα καταλάβεις όλα. Ο σκοπός της θρησκείας είναι ακριβώς για να μας βοηθάει να κατανοήσουμε το γεγονός ότι δε μπορούμε να τα εξηγήσουμε όλα. Νομίζω πως η Ορθοδοξία συντηρεί αυτό το πολύτιμο αίσθημα του μυστηρίου.

Μα, χρειαζόμαστε το μυστήριο;

Το χρειαζόμαστε, χρειαζόμαστε αυτήν τη γνώση που λέει πως στο σύμπαν υπάρχουν πολύ περισσότερα από αυτά που μπορούμε να κατανοήσουμε. Χρειαζόμαστε την διανοητική μετριοφροσύνη, κι αυτή απουσιάζει, ειδικά μεταξύ των Δυτικών Εκκλησιαστικών ανδρών.

Αυτό είναι χαρακτηριστικό της σχέσης των ορθοδόξων με τους αγίους τους -ο σεβασμός της ταπεινότητας. Πώς σχολιάζετε το γεγονός ότι αρκετοί άγιοι ανακατεύτηκαν στην πολιτική ή άσκησαν πολιτική;

Ολοι όσοι θέλουν να επηρεάσουν άλλους ανθρώπους ασκούν πολιτική, και είναι πολιτικοί. Πολιτική σημαίνει να προσπαθείς να οργανώσεις την Πόλιν με ένα νέο τρόπο σκέψης. Οι άγιοι είναι πολιτικοί. Ποτέ δεν πίστεψα ότι μπορείς να διαχωρίσεις την πίστη προς τους Αγίους από τη διανόηση. Επιστρέφω σε όσα είπα για τις εκκλησίες. Από τη στιγμή που προσπαθείς να εξηγήσεις τα πάντα, καταστρέφεις ουσιαστικά αυτό που θα έπρεπε να αποτελεί την ανθρώπινη διαίσθηση, αυτή που συνδέει τη διανόηση με τους αγίους και την αίσθηση του Θεού.

Διανόηση, πολιτική και πίστη στα Θεία, λοιπόν, μπορούν να βαδίζουν μαζί;

Αποτελεί παράδειγμα η πόλη σας, η Θεσσαλονίκη. Ηταν πολύ φημισμένη για τους διανοητές της, ειδικά στα ύστερα βυζαντινά χρόνια. Αλλά είχε και βοήθεια από τους στρατιωτικούς της που, όπως ο Αγιος Δημήτριος, που έρχονταν να τη σώσουν στη σωστή στιγμή. Η πίστη στους Αγίους σου δίνει κουράγιο να υπερασπιστείς την πόλη από τις επιθέσεις, όπως έκανε κι ο Αη-Δημήτρης.

Πώς βλέπετε τις άλλες εκκλησίες;

Η ρωμαιοκαθολική εκκλησία ήταν πάντα και πολιτικό ίδρυμα, εκτός από θρησκευτικό, και πάντα ενδιαφερόταν για το νόμο. Πρέπει να θυμόμαστε πως, όταν η ρωμαϊκή αυτοκρατορία κατέρρευσε στη Δύση και ήρθαν τα βαρβαρικά βασίλεια, οι ρωμαίοι άρχοντες χάθηκαν αλλά οι εκκλησιαστικοί άνδρες παρέμειναν, κι ήταν κι οι μόνοι με ρωμαϊκή μόρφωση. Οπότε, αυτοί χρησιμοποιήθηκαν από τους βάρβαρους βασιλείς για να εφαρμόσουν το νόμο. Ετσι, η Δυτική Εκκλησία «ανακατεύτηκε» με το νόμο. Τον βλέπεις το νόμο στη ρωμαιοκαθολική Εκκλησία: θέλει να είναι όλα νομικά κατοχυρωμένα. Στο Βυζάντιο -και είναι ενδιαφέρον πώς μετά την τουρκική κατάκτηση τα υποστρώματα παραμένουν- η Εκκλησία ενδιαφέρεται μόνον για τον Κανόνα, το νόμο των γραφών. Δεν έχει την επιθυμία να καθορίσει τα πάντα. Στις δυτικές Εκκλησίες που αποσχίστηκαν από τη ρωμαιοκαθολική, η ανάγκη του νόμου, του απόλυτου καθορισμού, έχει κληρονομηθεί. Εχει πολύ ενδιαφέρον να μελετήσει κανείς -και μελετώ εδώ και καιρό- το διάλογο ανάμεσα στην Αγγλικανική Εκκλησία του 17ου αιώνα και την Ορθόδοξη. Οι Αγγλικανοί ήταν ιδιαίτερα ανάστατοι διότι δεν μπορούσαν να καταλάβουν τι πίστευαν οι Ορθόδοξοι σχετικά με την μεταβολή του οίνου και του άρτου σε αίμα και σώμα. Οι Ορθόδοξοι έλεγαν «είναι μυστήριο, που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε. Πιστεύουμε ότι γίνεται, αλλά το πώς δεν το γνωρίζουμε». Οι Αγγλικανοί -όπως κι οι ρωμαιοκαθολικοί- ήθελαν μια καθαρή εξήγηση. Αυτή είναι η τυπική διαφορά των Εκκλησιών και γι'αυτό ακριβώς αγαπώ τους Ορθοδόξους.

Τι γνώμη έχετε για τους νεοέλληνες;

Υπάρχει ακόμη ζωντανή στο λαό αυτή η γρήγορη κατανόηση των πραγμάτων και των καταστάσεων. Υπάρχει έντονη επίσης, η άλλη ποιότητα των Βυζαντινών: η ζωηρή περιέργεια. Και οι νεοέλληνες έχουν, όπως είχαν κι οι Βυζαντινοί, αντίληψη της σημασίας τους στην ιστορία του πολιτισμού. Ολα αυτά δείχνουν μία ιστορική ενότητα, άλλωστε κανείς λαός δεν διατηρεί όλα τα χαρακτηριστικά του απείραχτα. Πολλά εξαρτώνται από τη γλώσσα, που είναι ο καλύτερος τρόπος συντήρησης της παράδοσης. Η γραμματεία του Βυζαντίου πληγώθηκε από τη σχέση της με την αρχαία γραμματεία. Ευτυχώς, οι νεοέλληνες έχουν τη δημοτική που επέτρεψε στην νεοελληνική γραμματεία να προχωρήσει, να εξελιχθεί μ' έναν τρόπο που οι βυζαντινοί δεν κατάφεραν, με εξαίρεση την κρητική λογοτεχνία και το Διγενή. Τα μεγάλα βυζαντινά αριστουργήματα ήταν μάλλον λαϊκά.

Βόλτα στον Κήπο και Ιστορίες Ποίησης

Πρωτογνώρισα το Σεφέρη όταν ήμουν στην Ελλάδα, αμέσως μετά τον πόλεμο. Οταν ήρθε πρεσβευτής στο Λονδίνο, τον έβλεπα πολύ συχνά. Εκείνη την εποχή, περνούσα πολύ καιρό σε ένα νησί στη Δυτική Ακτή της Σκωτίας, με πολύ μαλακό κλίμα λόγω του Ρεύματος του Κόλπου. Μια αλέα με φοινικιές οδηγούσε στο σπίτι μου. Ηρθε κι έμεινε μαζί με τη γυναίκα του. Ο καιρός ήταν υπέροχος, όπως συμβαίνει συχνά εκεί, και μου είπε «Είναι πιο όμορφα κι από τα ελληνικά νησιά» -κάτι πολύ ευγενικό εκ μέρους του. Είχαμε τακτική αλληλογραφία μέχρι το θάνατό του... Οταν έφυγε από το Λονδίνο για την Αθήνα, μου χάρισε την κάβα του, μια κάβα αποτελούμενη αποκλειστικά από ούζο και ρετσίνα. Ακόμη δεν έχω πιει όλο το ούζο, έχω... Είχε πει ότι 'Οι Κέλτες είναι οι ρωμιοί του Βορρά', ναι, το διασκέδαζε να κάνει τέτοια σχόλια. Αν κι εδώ έχει αρκετό δίκαιο...

Ο Καβάφης είναι από τους μεγαλύτερους ποιητές του κόσμου, και μάλιστα πρωτότυπος... Εκείνον που δε μπορώ να διαβάσω είναι ο Καζαντζάκης, τον γνώριζα προσωπικά, αλλά δεν μπορώ να τον διαβάσω, ποτέ δε μου άρεσε για να είμαι ειλικρινής. Μ' αρέσει ο Ελύτης και πότε-πότε βρίσκω κάτι σημαντικό στο Σικελιανό. Τους νεώτερους δεν τους γνωρίζω, σταμάτησα να παρακολουθώ, κι όπως ξέρετε ανήκω σε μια πολύ παλιά γενιά.

http://www.orthodoxia-ellhnismos.gr

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
(Από http://www.i-m-patron.gr )
Ο διαπρεπής Βυζαντινολόγος Sir Steven Runciman γεννήθηκε στις 7 Ιουλίου 1903. Ήταν εγγονός του μεγαλοεφοπλιστή Σερ Γουόλτερ Ράνσιμαν (1847-1937) και γιός του πολιτικού Σερ Γουόλτερ. Σπούδασε στο Eton και στο Trinity College του Cambrίdge, όπου μαθήτευσε κοντά στον διάσημο καθηγητή της Νεότερης Ιστορίας και βυζαντινολόγο Τζον Μπάγκνελ Μπιούρι. Στο πανεπιστήμιο αυτό δίδαξε από το 1927 έως το 1938 και παρέμεινε επίτιμος εταίρος του έως τον θάνατό του. Δίδαξε επίσης σε πολλά Πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής και στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης από το 1942 έως το 1945, όπου δίδαξε Βυζαντινή Ιστορία και Τέχνη. Υπηρέτησε σε αρκετές διπλωματικές θέσεις (Ακόλουθος της Βρετανικής πρεσβείας στην Σόφια και το Κάιρο) και χρημάτισε αντιπρόσωπος του Βρετανικού Συμβουλίου στην Ελλάδα από το 1945 έως το 1947. Ήταν μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας Αθηνών, και έχει τιμηθεί με πολυάριθμα πανεπιστημιακά διπλώματα. Με το περάσμά του από την Ελλάδα του δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσει μεταξύ πολλών άλλων τον Γιώργο Σεφέρη, τον Άγγελο Σικελιανό και τον Δημήτρη Χόρν.
Ο πολυγραφότατος ιστορικός έγραψε πολλά έργα πού έγιναν γρήγορα γνωστά τόσο σε ακαδημαϊκό επίπεδο, όσο και στο ευρύ αναγνωστικό κοινό. Τα πρώτα του έργα είναι: Ο Αυτοκράτωρ Ρωμανός Λεκαπηνός και η βασιλεία του (1929), μελέτη για το Βυζάντιο του 10ου αιώνα, Το πρώτο Βουλγαρικό κράτος (1930) και ο Βυζαντινός Πολιτισμός (1933), το οποίο συνέγραψε όταν ήταν λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Cambridge. Ο Μεσαιωνικός Μανιχαϊσμός είναι μία μελέτη για τις δυαλιστικές αιρέσεις κατά τους μέσους αιώνες. Βασικότατο έργο του επίσης είναι η τρίτομη Ιστορία των Σταυροφοριών (1951-1954) με συμπλήρωμα τον Σικελικό Εσπερινό, μια λεπτομερή ιστορία των μεσογειακών χωρών και πολιτισμών εκείνης της εποχής και της συγκρούσεως των τότε πολιτικών και εθνικών συμφερόντων. Άλλα εξίσου σημαντικά έργα του είναι: Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως (1965), Η Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία εν αιχμαλωσία (1968), Η τελευταία Βυζαντινή Αναγέννηση (1970), Οι Ορθόδοξες Εκκλησίες και το κοσμικό κράτος (1972), Βυζαντινός ρυθμός και Πολιτισμός (1975), Η Βυζαντινή Θεοκρατία (1977). Αρκετά από αυτά έχουν μεταφραστεί και στην ελληνική γλώσσα. Ο σερ Στήβεν Ράνσιμαν ανέσυρε με τις μελέτες του και το έργο του τον βυζαντινό πολιτισμό από την επιστημονική αδιαφορία και τον ερευνητικό παραμερισμό. Με το έργο του Ιστορία των Σταυροφοριών άλλαξε ουσιαστικά την αντίληψη της Δύσης για τις Σταυροφορίες. Η εφημερίδα The Times για την προσφορά του μεγάλου επιστήμονα στο συγκεκριμένο θέμα έγραψε: "Χαρτογραφώντας την μεσαιωνική φάση του ατέρμονου χάσματος μεταξύ Ανατολής και Δύσης στην Μέση Ανατολή ο Ράνσιμαν σαφώς έκλινε προς την πλευρά του Βυζαντίου έναντι της μισαλλοδοξίας και του πλιάτσικου στο οποίο επιδιδόταν η Δύση".
Η χώρα μας τον τίμησε με το χρυσό μετάλλιο της πόλης των Αθηνών (1990) και με το βραβείο Ωνάση (1997).
Ο Σερ Στήβεν Ράνσιμαν απεβίωσε τις ώρες που σελιδοποιούσαμε την συνέντευξή του, στις 10 Νοεμβρίου 2000
Αναρτήθηκε από Βορειοηπειρώτης

-------------------------------

8.3.2010. Ρωσική ταινία για το Βυζάντιο και αντίστοιχη ταινία για την πτώση της Βασιλεύουσας Πόλης

Συνιστώ ανεπιφύλακτα όποιος ενδιαφέρεται να δει την ρωσική ταινία στο

http://www.antifono.gr/portal/index.php/Κατηγορίες/Θεολογία-Θρησκειολογία/videos/961-κατάρρευση-Αυτοκρατορίας-Το-Βυζαντινό-Μάθημα

Επίσης, το οπτικοακουστικό λεύκωμα: «1453: Η Αλωση της Πόλης». Περιλαμβάνει ένα DVD-ντοκιμαντέρ παραγωγής 2007-08, τα οποία βασίζονται στο αρχειακό υλικό του National Geographic: http://www.antifono.gr/portal/Κατηγορίες/Θεολογία-Θρησκειολογία/videos/2135-Η-Αλωση-της-Πόλης.html

Πηγή: www.antifono.gr

------------------------------------------------------

Εισαγωγικό σημείωμα Π. Ήφ. 7.11.2009.

Στο τελευταίο μου έργο Κοσμοθεωρία των Εθνών έχω εκτενείς αναφορές στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ή συμβατικά πιο γνωστή ως Βυζαντινή Οικουμένη. Αν και στηρίχθηκα -αν όχι υποκινήθηκα επιστημονικά- από έργα αναλυτών όπως οι Κοντογιώργης, Γιανναράς και Ζιάκας, ενίοτε διαφορετικών, μεταξύ τους, επιστημολογικών επιλογών, η δική μου θεώρηση της Βυζαντινής Οικουμένης ενέχει την εξής έννοια: Αποτελεί, κατά κάποιο πολιτικά πολύ σημαντικό τρόπο, την κορύφωση της διαδρομής του πολιτικού πολιτισμού των ανθρώπων. Του πολιτικού πολιτισμού που είχε ως αφετηρία την κλασική εποχή, το οποίο διένυσε την Αλεξανδρινή και μετά-Αλεξανδρινή εποχή για να οδηγηθεί στην μεγάλη διαίρεση μεταξύ Δυτικής Ρώμης και Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Στην Δύση κυριάρχησαν θεοκρατικές δομές. Στην Ανατολή είχαμε μια πρωτοφανή κοσμοσυστημική πνευματική ανάπτυξη και ένα σύστημα σχέσεων μεταξύ της Βασιλεύουσας Πόλης και των τοπικών κοινωνιών που αποτελεί ενδεχομένως το σημαντικό παράδειγμα κοσμοσυστημικής δομής της ιστορίας. Αναμφίβολα, το Βυζαντινό κοσμοσύστημα συνόψισε ιστορικές τάσεις και επιρροές όλης της Ανατολής αν όχι όλου του κόσμου. Επηρεάστηκε από πλήθος άλλων Ανατολικών επιρροών, πιθανότατα και προ-κλασικών, τις οποίες όσον με αφορά εν πολλοίς αγνοώ ή δεν γνωρίζω επαρκώς. Οι μαρτυρίες όμως είναι πολλές και το ιστορικό πεδίο μιας περίπου χιλιετηρίδας περίπου ανεξερεύνητο. Ανεξερεύνητο, εννοώ, από την άποψη των προσπαθειών των τελευταίων δεκαετιών για μια καλύτερη "επιστημονική" κατανόηση των διεθνών σχέσεων.

Σε κάθε περίπτωση, οπως και πολλοί άλλοι δεν έχω καμιά επιστημονική αμφιβολία ότι η Βυζαντινή Οικουμένη αποτελεί κομβικό ιστορικό φαινόμενο και ένα "επιστημονικό χρυσορυχείο" για κάθε διεθνολόγο και εν γένει πολιτικό επιστήμονα του διεθνούς συστήματος ο οποίος θα θελήσει να προχωρήσει σε μια χειραφετημένη μελέτη των διεθνών σχέσεων πέραν των μονοσήμαντων ιδεολογικοπολιτικών (ηγεμονικών) εκλογικεύσεων του μοντερνιστικού παραδείγματος των Νέων Χρόνων.

. Πριν και κατά την διάρκεια του Βυζαντινού φαινομένου η συγκρότηση και γ συγκράτηση των εθνών σε αυτόνομες ή κυρίαρχες πολιτειακές δομές συμπεριελάμβανε τόσο τα πνευματικά όσο και τα αισθητά. Για να το πω με Αριστοτελικούς όρους, ο συλλογικός κατ' αλήθειαν βίος που διαμορφώνει αενάως τις ανθρωπολογικές προϋποθέσεις σε όλες τις νοητές εκδοχές τους και που συγκροτεί τις πολιτειακές τους δομές. Συλλογικός τρόπος ζωής ο οποίος εδράζεται πάνω σε συμβατές με αυτόν ανθρωπολογικές δομές ενσαρκώνοντας έτσι την ρευστή (και υπό συνεχή διαμόρφωση) ετερότητα κάθε κοινωνικής οντότητας. Είναι αδιανόητο να μην συμπεριλάβανε τον πνευματικό κόσμο των ανθρώπων.

Εκτιμώ ότι οι θεωρήσεις του κόσμου και της εξέλιξής του δεν εκτιμά ορθώς τα μακροϊστορικά δεδομένα αν δεν λαμβάνει υπόψη μια μεγάλη αλήθεια που αφορά ζωτικά το μέλλον: Η σταδιακή διολίσθηση των δυτικών κοινωνιών από την αντί-θεοκρατία (κατά τα άλλα στάση λογική και ίσως ιστορικά αναπόδραστη) στην αντι-μεταφυσική, στην αντί-πνευματικότητα και στον υλισμό, έφθασε σε αδιέξοδο. Το κατά πόσο ο κόσμος θα ήταν διαφορετικός αν η Δύση δεν διολίσθαινε στον υλισμό που εξατμίστηκε μετά το τέλος του πολέμου δεν είναι εύκολο να απαντηθεί.

Η ιστορία δεν γράφεται με υποθέσεις για το παρελθόν καθότι όπως έγραψε ο Schiller και επανέλαβε ο Hegel, "Η παγκόσμια ιστορία είναι το παγκόσμιο δικαστήριο". Το ότι ο υλισμός εξατμίστηκε πλην ολίγων μίζερων καταλοίπων για να μην το δει κανείς είτε είναι τυφλός είτε εθελοτυφλών. Σημασία για τις διεθνείς σχέσεις έχει ότι εδώ και πολλές δεκαετίες ο κόσμος εισήλθε σε μια άλλη τροχιά και η Βυζαντινή Οικουμένη αποτελεί το παράδειγμα του πλέον αναπτυγμένου κοσμοσυστήματος διαπολιτειακής συγκρότησης. Σε μια άλλη εποχή, βεβαίως της διαχρονικής ανηφόρας του πολιτικού πολιτισμού.

Ακολούθησε ο φασισμός του υλισμού, ο οποίος από τα πρώτα κιόλας βήματά του έδειξε δείγματα γραφής: Ηγεμονικές δεσποτείες στην Ευρώπη, εθνοκαθάρσεις στην Ευρώπη και στην Βόρειο Αμερική, αποικιοκρατία, καταλήστευση του πλανήτη επί πολλούς αιώνες στο όνομα της ... προόδου και της ... δημοκρατίας, καταστολή των εθνών με χιλιετή διαδρομή, εξαφάνιση της Βυζαντινής Οικουμένης από την προπαγανδιστική ιστορία των Νέων Χρόνων (που συνεχίζεται, εν πολλοίς), γενοκτονίες, το Σοβιετικό υπερεθνικό έκτρωμα, το θνησιγενές υλιστικό υπερεθνικό εγχείρημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης την δεκαετία του 1950 που προσέκρουσε και βυθίστηκε πάνω στον κόσμο των ευρωπαϊκών εθνών (που εν τω μεταξύ συγκροτήθηκαν) και η ηγεμονομαχία των υλιστικών δυνάμεων του 20ου αιώνα.

Τι συμβαίνει τώρα; Μια απλή ματιά γύρω μας το βεβαιώνει. Στην Ρωσία και ευρύτερα στον χώρο της πρώην Σοβιετικής Ένωσης οι εθνικές κοσμοθεωρίες αναβίωσαν ζωντανές όσο ποτέ, στα δισεκατομμύρια των μουσουλμάνων, στο μεγαλύτερο έθνος όλων των εποχών, το κινεζικό, στην Ινδική Χερσόνησο και στην γειτονική Τουρκία όπου επιχειρείται, μάλλον, η αναβίωση της Βυζαντινής Οικουμένης, με ισλαμικά όμως πρόσημα. Όλος αυτός ο απέραντος κόσμος των εθνών είναι βαθύτατα πνευματικός και άγγιξα τα ζητήματα που αφορούν την διαδρομή του και το μέλλον του στο Κοσμοθεωρία των Εθνών, εγχείρημα το οποίο αν και χρειάζεται να μπει πάνω σε πολλά επιστημολογικά χειρουργικά τραπέζια, είναι εν τούτοις απ' ότι γνωρίζω το πρώτο πολύ ριψοκίνδυνο εγχείρημα να δει κανείς ολιστικά από τη σκοπιά της θεωρίας διεθνών σχέσεων τα τρία επίπεδα ανάλυσης. Δηλαδή, τον άνθρωπο, το κράτος και το διεθνές σύστημα. Η συζήτηση αυτών των θεμάτων για εμένα μόλις αρχίζει και οι πολύτιμες κριτικές που έχω ήδη πάρει το δείχνουν.

Στην παρούσα σελίδα, λοιπόν, θα αρχίσω να παραθέτω εκλεκτά κείμενα για την Βυζαντινή Οικουμένη, αυτό το πολυσήμαντο και τόσο άγνωστο ιστορικό φαινόμενο. Άγνωστο, γιατί ενώ δισεκατομμύρια τόνοι σκουπιδιών της προπαγανδιστικής μοντερνιστικής προπαγάνδας (που σήμερα την συνεχίζει επαξίως το μεταμοντέρνο ιδεολογικό κίνημα με πρωτοπορία τα αποδομητικά ιστοριογραφήματα), στρέβλωσαν κυριολεκτικά τον πολιτικό στοχασμό των τελευταίων αιώνων και επισκίασαν όπως είναι φυσικό την αλήθεια. Ότι δηλαδή η Βυζαντινή Οικουμένη ήταν το μεγαλύτερο κοσμοσυστημικό εγχείρημα που διήρκεσε μια περίπου χιλιετία και ότι μόνο μια πέραν του κάθε έθνους πνευματική κοσμοσυστημική δομή μπορεί να οδηγεί σε μια ολοένα και μεγαλύτερη σταθερότητα.

Επανερχόμενος και πάλιν στο τελευταίο μου βιβλίο, υποστήριξα ότι αυτό ήδη συμβαίνει με την αποδέσμευση των εθνικών κοσμοθεωριών που εμπεδώνουν την εθνική ανεξαρτησία ως κοσμοθεωρητική παραδοχή ενός ολοένα και πιο αντί-ηγεμονικού εθνοκρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος. Έχουμε επιστροφή στο μέλλον, στον κόσμο των Εθνών, εκεί όπου το νήμα κόπηκε λόγω πτώσης του Κόσμου των Εθνών που συγκροτήθηκαν κάτω από την Βασιλεύουσα Πόλη.

Το πρόβλημα όμως στον πολιτικοστοχαστικό χώρο στον οποίο ανήκω, είναι ότι ακόμη κυριαρχούν τυφλοί και εθελοτυφλούντες αρλουμπολόγοι που ακόμη κολυμπούν μέσα στην μεγάλη δεξαμενή αίματος που προκάλεσε ο υλισμός του τέσσερις τελευταίους αιώνες. Η αρλουμπολογία είναι ένας όρος που θα εξηγήσω στο μέλλον και που αφορά τις εξαιρετικά εξευτελιστικές για κάθε επιστήμονα συνθήκες στα ιδεολογικοπολιτικά εκπαιδευτήρια της Ευρώπης πολλά από τα οποία δεν αξίζουν το επίθετο "πανεπιστήμιο".

Αρλουμπολογούν και παραμιλούν για "δημοκρατίες" ( εννοούν δηλαδή την δεσποτική έμμεση αντιπροσώπευση) μη έχοντας αυτιά να ακούσουν τα επερχόμενα γεγονότα ή μάτια να ρίξουν μια ματιά στον απέραντο κόσμο των εθνών που απλώνεται από την Μεσόγειο μέχρι την Κίνα καλύπτοντας βασικά όλη την Ευρασία. Το πρώτο κείμενο που αναρτώ εδώ χωρίς σχόλια είναι του γνωστού ειδικού της στρατηγικής Λούτβακ. Βασικά, δείχνει ότι έστω και αργά, άρχισε να γίνεται κατανοητή η μεγάλη σημασία του Οικουμενικού εγχειρήματος της Ανατολικής Ρώμης. Το νήμα κόπηκε το 1453 μ.Χ. και ο μοντερνιστικός υλισμός στις ποικιλόμορφες εκδοχές του εφόρμησε προκαλώντας τις μεγαλύτερες ανθρώπινες κακουχίες όλων των εποχών, αλλά ο πνευματικός κόσμος των εθνών δεν εξαλείφθηκε. Επανέρχεται και η μεγάλη πρόκληση είναι, ακριβώς, μια ολιστική και φιλοσοφημένη κατανόηση των τριών επιπέδων ανάλυσης. Η Βυζαντινή Οικουμένη, επαναλαμβάνω, είναι πηγή πνευματικού πλούτου και πληροφοριών για τον κόσμο των εθνών που επέρχεται.

--------------------------

7.11.2009. του Έντουαρντ Λούτβακ Πάρτε με πίσω στην Κωνσταντινούπολη

Από http://www.ppol.gr/cm/index.php?Datain=5575&LID=1, και http://infognomonpolitics.blogspot.com/2009/11/blog-post_52.html . Η αγγλική εκδοχή και μερικά σχόλια ακολουθούν μαζί με τον σχετικό σύνδεσμο

Δεν είναι δυνατό να προχωρήσει μια αυτοκρατορία ενώ υφίσταται οικονομική κρίση, αυξανόμενα ελλείμματα, υπέρμετρες φιλοδοξίες στην εξωτερική πολιτική. Η Αμερική χρειάζεται επειγόντως σοβαρή στρατηγική συμβουλευτική. Οι ΗΠΑ δεν ήταν ποτέ η Ρώμη, και η υιοθέτηση των στρατηγικών της επιλογών -της ανηλεούς αυτοκρατορικής επέκτασης, της κυριαρχίας επί ξένων λαών και της αδίστακτης χρήσης του ολοκληρωτικού πολέμου- το μόνο που θα φέρει είναι η επιτάχυνση της παρακμής τους.
από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα (αρχές 9ου αι.)

Καλύτερα να κοιτάξουν οι ΗΠΑ προς το μέρος της ανατολικής εκδοχής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας: του Βυζαντίου, που υπήρξε κατά οκτώ αιώνες μακροβιότερο της προκατόχου του.

Η Αμερική χρειάζεται σήμερα να ανακαλύψει εκ νέου τα συστατικά στοιχεία της μεγαλειώδους βυζαντινής στρατηγικής.

Ευτυχώς, οι Βυζαντινοί είναι πολύ ευκολότερα προσβάσιμοι από τους Ρωμαίους, που δεν άφησαν σχεδόν κανένα γραπτό ντοκουμέντο για τη στρατηγική τους και τις τακτικές τους. Διαθέτουμε μόνο ψήγματα από τον Βεγέτιο (Publius Flavius Vegetius Renatus) που όμως γνώριζε λίγα για τη διοίκηση ή τον πόλεμο.

Οι Βυζαντινοί από την άλλη κατέγραφαν τα πάντα: ποιες τεχνικές πειθούς χρησιμοποιούσαν, το πώς συνέλεγαν πληροφορίες ή ασκούσαν κατασκοπία, τη γεωστρατηγική τους σκέψη, τα τακτικά τους «δόγματα», τις επιχειρησιακές τους τεχνικές. Είναι τα πάντα καταγεγραμμένα πεντακάθαρα σε σωσμένα βυζαντινά στρατιωτικά εγχειρίδια και σε ένα μέγιστο έργο για τη διοίκηση του κράτους.

Δαπάνησα τα τελευταία είκοσι χρόνια μελετώντας αυτά τα κείμενα, ώστε να καταγράψω μια πλήρη μελέτη για τη «μεγάλη στρατηγική» των Βυζαντινών. Αν επιθυμούν να παραμείνουν μεγάλη δύναμη, καλά θα έκαναν οι Ηνωμένες Πολιτείες να ενστερνιστούν τα παρακάτω επτά βυζαντινά διδάγματα:

1. Απέφευγε κατά το δυνατό τον πόλεμο, με κάθε τρόπο, σε οιεσδήποτε συνθήκες. Ταυτόχρονα όμως συμπεριφέρσου λες κι ο πόλεμος μπορεί να ξεκινήσει ανά πάσα στιγμή. Να διατηρείς πάντα σε πλήρη ετοιμότητα τις ένοπλες δυνάμεις σου, αλλά να μη σπεύδεις ποτέ στο πεδίο της μάχης. Κύριος στόχος της πολεμικής σου ετοιμότητας είναι η αποτροπή της ένοπλης σύγκρουσης.

2. Συνέλεγε πληροφορίες για τον εχθρό, και τις νοοτροπίες του, και παρακολούθα εκ του σύνεγγυς διαρκώς τις κινήσεις του. Η προσπάθειά σου μπορεί να μην αποδεικνύεται πάντα πολύ παραγωγική, αλλά σπανίως είναι άχρηστη.

3. Να μάχεσαι με ρώμη, αμυντικά και επιθετικά, αλλά να αποφεύγεις τη σύγκρουση, ιδίως τη σύγκρουση μεγάλης κλίμακας, εκτός αν οι συνθήκες είναι εξαιρετικά ευνοϊκές. Μη σκέφτεσαι σαν τους Ρωμαίους, που αντιλαμβάνονταν την αποτροπή ως επουσιώδες εξάρτημα της χρήσης της στρατιωτικής τους ισχύος. Εντωμεταξύ να χρησιμοποιείς τη στρατιωτική σου ισχύ σε όσο το δυνατό μικρότερες δόσεις. Παράλληλα βοήθα τους πρόθυμους να πειστούν -και βλάψε μόνο όσους δεν είναι ακόμα έτοιμοι να το κάνουν.

4. Αντί για ολοκληρωτικό πόλεμο ή κατοχή ξένων εδαφών, να προτιμάς πιο ευέλικτους πολεμικούς χειρισμούς, αστραπιαίες επιθέσεις και παρελκυστικές επεμβάσεις που βλάπτουν τον εχθρό και ακολουθούνται πάντα από ταχεία αποχώρηση. Σκοπός δεν είναι η καταστροφή του αντιπάλου: κάθε σημερινός αντίπαλος μπορεί να γίνει αυριανός σύμμαχος. Ακόμα κι η ύπαρξη πολλών εχθρών μπορεί να είναι προτιμότερη από την ύπαρξη ενός και μόνου αντιπάλου, εφόσον διατηρείς τη δυνατότητα να πείσεις τους εχθρούς σου να στραφούν ο ένας εναντίον του άλλο.

5. Πάσχιζε να τελειώνεις τους πολέμους διαμέσου της σύναψης πολυμερών συμμαχιών, που αλλάζουν το συσχετισμό δύναμης. Η διπλωματία είναι ακόμα πολυτιμότερη εν καιρώ πολέμου από ότι εν καιρώ ειρήνης. Απόρριψε, όπως το έκαναν οι Βυζαντινοί, το ανόητο αξίωμα πως «όταν μιλούν τα όπλα, οι διπλωμάτες σιωπούν». Πολυτιμότεροι σύμμαχοι είναι εκείνοι που γνωρίζουν καλά τον εχθρό σου ή/ και είναι εξοικειωμένοι να μάχονται εναντίον του.

6. Συντομότερος δρόμος προς τη νίκη είναι η υπονόμευση. Είναι μάλιστα τόσο πολύ φθηνότερη σε σχέση με τον πόλεμο, που αξίζει πάντα τον κόπο να επιχειρηθεί, ακόμα και στους εχθρούς που εμφανίζονται ως αδιάλλακτοι και ακλόνητοι. Θυμήσου: ακόμα και οι πιο θρησκόληπτοι φανατικοί μπορούν να διαφθαρούν. Όπως πολλές φορές ανακάλυψαν οι Βυζαντινοί, οι θρησκόληπτοι ζηλωτές είναι επίσης εξαιρετικά ευφάνταστοι στο να εφευρίσκουν θρησκευτικούς λόγους για να ξεχάσουν τις ίδιες τους τις «αποστολές» («εφόσον ούτως ή άλλως η επικράτηση του ισλάμ είναι νομοτελειακή…»).

7. Όπου δεν αρκεί η διπλωματία κι η υπονόμευση και ο πόλεμος εμφανίζεται αναπότρεπτος, να χρησιμοποιείς στρατιωτικές μεθόδους και τακτικές που εκμεταλλεύονται τις αδυναμίες του αντιπάλου. Απόφευγε την εξάντληση των μάχιμων δυνάμεών σου και χρησιμοποίησε μεθόδους που ροκανίζουν υπομονετικά την ισχύ του αντιπάλου. Αυτό βέβαια ίσως να χρειαστεί πολύ χρόνο. Αλλά δε χρειάζεται βιασύνη, αφού ούτως ή άλλως, μόλις εξουδετερώσεις τον αντίπαλό σου, θα βρεθεί κάποιος άλλος να πάρει τη θέση του. Τα πάντα ρει: ηγέτες, πολέμαρχοι και αντίπαλα έθνη έρχονται και παρέρχονται. Μόνο η αυτοκρατορία είναι αιώνια -εκτός βέβαια αν βαλθεί να αυτοϋπονομευτεί.

EDWARD LUTTWAK | NOVEMBER/DECEMBER 2009, Take Me Back to Constantinople, How Byzantium, not Rome, can help preserve Pax Americana