ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
ΠΕΙΡΑΙΩΣ
Παναγιώτης Ήφαιστος
Καθηγητής, Διεθνείς Σχέσεις-Στρατηγικές Σπουδές
Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών
www.ifestosedu.gr – info@ifestosedu.gr
https://www.facebook.com/p.ifestos - https://www.facebook.com/Ifestos.DimotisBBB - https://www.facebook.com/panayiotis.ifestos
Περίληψη τελικού κειμένου και συνομιλίες με συναδέλφους
4.3.2013. Γιατί "εθνοκράτος" και διεθνικοί δρώντες
3.3.2013 πρόσθετη συνοδευτική περιγραφή
10.12.2012 Προφορική παρέμβαση
----------------------------------------------------
Σημείωση 3.8.2013. Ο συλλογικός τόμος του
συνεδρίου κυκλοφορεί εντός του 2013 και η ακριβής παραπομπή είναι αυτή που
εμφαίνεται στην κεφαλίδα της περίληψης που ακολουθεί. Το πλήρες κείμενο
προσφέρεται για ανάγνωση σε αρχείο PDF. Είναι
αναρτημένο
εδώ
http://www.ifestos.edu.gr/StrategyStatePower/0%20IfestosΚρατικήΙσχύς.Pdf.pdf
Για λόγους σύγκρισης αφήνω αναρτημένη και την προφορική εισήγηση. Ο λόγος γιατί το τελικό κείμενο μετά από βάσανο πολλών μηνών και εντατικές και γόνιμες συζητήσεις με μερικούς συναδέλφους μου κατέληξε σε συγκεκριμένα επιστημονικά πορίσματα αναφορικά με το μέγα ζήτημα της στάθμισης και εκτίμησης της ισχύος στο δεύτερο επίπεδο ανάλυσης, δηλαδή του κράτους.
Η ανάλυση, επιπλέον, εδρασμένη σε συγκεκριμένη θεώρηση πολιτικής φιλοσοφίας του διεθνούς; συστήματος που αναπτύσσεται συντομογραφικά στην ενότητα 3 και που αφορά την διαφοροποίηση στο πεδίο των συστημάτων διανεμητικής δικαιοσύνης, καταλήγει σε πορίσματα για τον τρόπο που συνδέονται η ελευθερία/επιβίωση του εθνοκράτους, η κρατική ισχύς και η ανθρωπολογική συγκρότηση στο επίπεδο του κράτους.
Οι προϋποθέσεις του σύγχρονου εθνοκρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος ("καθεστώς Βεστφαλίας") είναι ανελέητα τιμωρητικές εάν δεν τις γνωρίζεις και αυτό αποτελεί σημαντικό πολιτικό κριτήριο για την διεθνή πολιτική τις επόμενες δεκαετίες. Ο Kenneth Waltz και η δομική θεωρία του είναι, υποστηρίζεται, η τελευταία λέξη των πιο υψηλών επιστημονικών προδιαγραφών.
Είναι επιπλέον η αιχμή των σοβαρών συζητήσεων και το υπόβαθρο γνώσης πάνω στο οποίο η επιστημονική μελέτη της διεθνούς πολιτικής μπορεί να αναπτύξει βάσιμες θεωρήσεις εδρασμένες πάνω στο Θουκυδίδειο Υπόδειγμα. Το τέλος της ιδεολογικής εποχής και τα κοινωνικοοντολογικά και πολιτικοοανθρωπολογτικά γεγονότα των τελευταίων αιώνων, υποστηρίζεται επιπλέον, καθιστούν την αυστηρή προσκόλληση στις Υποδειγματικές βάσεις ακόμη πιο επιτακτική.
Με δεδομένα τα εκατομμύρια των ιδεολόγων οι οποίοι συνειδητά ή ανεπίγνωστα ήταν στρατευμένοι στις αξιώσεις ισχύος της ηγεμονικής διαπάλης, η αξιολογική ελευθερία και η σωστή περιγραφή και ερμηνεία των οντολογικών δομών και των εθνοκρατοκεντρικών προεκτάσεών τους αποτελεί την αφετηρία κάθε σοβαρής μελέτης της διεθνούς πολιτικής στο μέλλον. Μετά το τέλος της ταραχώδους φάσης του μοντερνισμού, της αποικιοκρατίας και του Ψυχρού Πολέμου είμαστε σε μια νέα αφετηρία, την μετά-αποικιακή και τα κοινωνικοοντολογικά και πολιτικοανθρωπολογικά γεγονότα όπως διαμορφώθηκαν και εδραιώθηκαν αποτελούν την βάση τόσο της νέας αφετηρίας της διεθνούς πολιτικής όσο και του επιστημονικού τρόπου μελέτης της.
Περίληψη
Π. Ήφαιστος, «Στρατηγική αντιπαράθεση στην μεταψυχροπολεμική εποχή και αστάθμητοι ανθρωπολογικοί παράγοντες της μετά-αποικιακής εποχής»* στο Μάζης Ι. (επιμ.) Εξεγέρσεις στον Αραβομουσουλμανικό Κόσμο: Ζητήματα Ειρήνης και Σταθερότητας στη Μεσόγειο (Εκδόσεις ΛΕΙΜΩΝ 2013)
Περίληψη. Ποιες είναι οι επιπτώσεις εκ του γεγονότος της χειραφέτησης πολλών εθνοκρατών τα οποία διαθέτουν πνευματικά μεστές πολιτικές ανθρωπολογίες; Πως συμπλέκονται τα τρία επίπεδα ανάλυσης –άνθρωπος, κράτος, διεθνές σύστημα– εκ του γεγονότος ότι μέσα στην μέχρι τούδε υλιστική δημόσια σφαίρα εισρέει πλέον δραστικά και διαμορφωτικά ο πνευματικός κόσμος των πολιτών; Επηρεάζεται η εξωτερική πολιτική των κρατών; Το Υπόδειγμα των διεθνών σχέσεων, υποστηρίζεται, ορίζεται από τις εγγενείς ιδιότητες της εθνοκρατοκεντρικής οντολογίας. Από το Υπόδειγμα απορρέουν οι αξιωματικές θέσεις όπως διατυπώθηκαν από τον Θουκυδίδη σε αναφορά με το πανομοιότυπο κλασικό σύστημα των Πόλεων. Το Υπόδειγμα και οι αξιωματικές διατυπώσεις του Θουκυδίδη οριοθετούν το θεωρητικό πεδίο ανάπτυξης της διεθνούς πολιτικής και δεσμεύουν δεοντολογικά την πολιτική επιστήμη των διεθνών σχέσεων. Τα ιδεολογικά συναρτημένα θεωρήματα του μοντερνισμού και του μεταμοντερνισμού, υποστηρίζεται πιο κάτω, δεν εμπίπτουν σε αυτό το πεδίο και γι’ αυτό θεωρούνται επιστημονικά έωλα. Συγκρατώντας πολλά αξιόπιστα πορίσματα του κλασικού ρεαλισμού, υποστηρίζεται, η μόνη βάσιμα συγκροτημένη θεωρία διεθνούς πολιτικής είναι, εξ αντικειμένου, η δομική θεωρία του Kenneth Waltz. Συμβατά με το Υπόδειγμα θεμελιώνει με ακλόνητο τρόπο την σχέση αιτίων-αιτιατών και σταθερότητας-αστάθειας και αλλαγής ανάλογα με την διεθνή κατανομή ισχύος. Η ανάλυση που ακολουθεί συνδέει και συμπλέκει τα εξής:
1. Στο ενδοκρατικό πολιτικό γίγνεσθαι η απροσμέτρητη ποικιλομορφία και η μεγάλη κύμανση των τιμών των ενδοκρατικών μεταβλητών –πολιτισμοί, θρησκείες, κτλ, και σύμμειξη και μέθεξη πνεύματος και αισθητών στην πολιτειακή συγκρότηση– δεν επιτρέπουν μια επιστημονικών προδιαγραφών στάθμιση και εκτίμηση αιτίων και αποτελεσμάτων. Ως εκ τούτου και με δεδομένης της ανομοιότητας των κρατικών δρώντων, γενική θεωρία εξωτερικής δεν μπορεί να υπάρξει. Καλούτσικες περιγραφές κάθε κράτους, ενδεχομένως.
2. Στο ενδοκρατικό επίπεδο όσον αφορά την διεθνή πολιτική το μόνο επιτρεπτό είναι η στάθμιση και εκτίμηση των διαμορφωτικών μεταβλητών της κρατικής ισχύος. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο σε αναφορά με τις υποστασιοποιημένες πολιτειακές συγκροτήσεις και θεσμίσεις που αφορούν την κρατική ισχύ. Αυτές οι διαμορφωτικές μεταβλητές, επιπλέον, ανάλογα με την κατά περίπτωση κύμανση των τιμών τους διαβαθμίζονται ως εκτιμήσεις υψηλότερου και χαμηλότερου ρίσκου.
3. Έτσι εκτιμούμενη η κρατική ισχύς ανάγεται στο διεθνές επίπεδο και μαζί με την ισχύ των άλλων κρατών προσδιορίζεται η διεθνής κατανομή ισχύος. Η αναγωγή αυτή γίνεται αφού προηγουμένως “αφαιρεθούν όλα τα άλλα πλην των δυνατοτήτων (δηλαδή πλην της ισχύος)" των κρατών.
4. Στην τρίτη ενότητα του παρόντος δοκιμίου και με όρους πολιτικής φιλοσοφίας αναλύονται οι προεκτάσεις για το δεύτερο και τρίτο επίπεδο εκ του γεγονότος ότι το ολοένα και πιο πνευματικά μεστό Βεστφαλιανό κράτος συγκροτεί τα εθνοκρατικά συστήματα διανεμητικής δικαιοσύνης με μοναδικό, ιδιαίτερο και ιδιόμορφο τρόπο: α) Βαθαίνει ολοένα και περισσότερο η ετερότητα της κατά κράτος πολιτικής ανθρωπολογίας. β) Συνεπαγόμενα αυξάνεται η εθνοκρατοκεντρική διαφοροποίηση. γ) Οι κρατοκεντρικές σχέσεις πρωτίστως εάν όχι αποκλειστικά διεξάγονται σε υλιστική βάση.
5. Ο υλιστικός χαρακτήρας των κρατοκεντρικών σχέσεων δεν αφήνει πολιτικά άξια λόγου περιθώρια διεθνικών πολιτικών συγκροτήσεων. Αυτή η θεώρηση συμπληρώνει την θεωρητική θέση του Waltz ότι μόνο οι δυνατότητες μπορούν να αναχθούν στο διεθνές επίπεδο.
6. Υπό το πρίσμα των προαναφερθέντων, έστω και εάν κανείς έχει κάποιες επιφυλάξεις για την προαναφερθείσα διαβάθμιση των ενδοκρατικών μεταβλητών, μπορούμε να διακρίνουμε απολύτως το δεύτερο από το τρίτο επίπεδο.
7. Διακρίνοντας απόλυτα το δεύτερο από το τρίτο επίπεδο αφήνονται μεγάλα περιθώρια σταθμίσεων και εκτιμήσεων για τις εθνοκρατικές υποστασιοποιήσεις και την κρατική ισχύ. Σταθμίζοντας, εκτιμώντας και ανάγοντας την κρατική ισχύ στο τρίτο επίπεδο η ανά πάσα στιγμή προκύπτουσα διεθνής κατανομή ισχύος προσδιορίζει την ανισορροπία και ισορροπία σε αναφορά με ερωτήματα για την σταθερότητα ή την αστάθεια του εγγενώς άναρχου και ανταγωνιστικού διεθνούς συστήματος.
8. Υπό το πιο πάνω πρίσμα διανοίγονται μια σειρά ερευνητικών πεδίων. Για παράδειγμα, για
τον τρόπο που η εκάστοτε διεθνής κατανομή καταναγκάζει και προσδιορίζει τις αποφάσεις υποστασιοποίησης πολιτικών συγκροτήσεων που αφορούν την κρατική ισχύ.
9. Η προκύπτουσα διάκριση του δευτέρου από το τρίτο επίπεδο ανατρέπει επιστημολογικά και μεθοδολογικά τα θεωρήματα και ιδεολογήματα περί διεθνικών, αισθητικών και άλλων σχέσεων. Εξ ορισμού δεν μπορούν να οδηγήσουν, υποστηρίζεται πιο κάτω, σε άξια λόγου πολιτική συγκρότηση: Οι διεθνικοί δρώντες είναι είτε ανεξάρτητες μεταβλητές βλαπτικές για όλους (τρομοκράτες, λαθρέμποροι κτλ) είτε εξαρτημένες μεταβλητές των κρατικών στρατηγικών. Οι διεθνείς θεσμοί, επίσης, ως εκ της φύσεώς τους είναι εξαρτημένες μεταβλητές των κρατών.
10. Στην αγνώστου διάρκειας Οδύσσεια των εθνοκρατών η ισορροπία ή ανισορροπία ανάλογα με την εκάστοτε διεθνή κατανομή ισχύος είναι ο προσδιοριστικός παράγοντας της σταθερότητας-αστάθειας και των διεθνών αλλαγών.
* Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους συναδέλφους Γιάννη Μάζη και Αθανάσιο Πλατιά για τις συνομιλίες μαζί τους στην φάση συγγραφής του παρόντος. Ως είθισται, για τυχόν λάθη ευθύνεται ο γράφων. Όταν το παρόν είχε βασικά ολοκληρωθεί ο Γιάννης Μάζης κυκλοφόρησε το Μεταθεωρητική κριτική διεθνών σχέσεων και γεωπολιτικής (εκδόσεις Παπαζήση), μια εκτιμώ πολύ σημαντική επιστημονική παρέμβαση, ιδιαίτερα στα πεδία της μεθοδολογίας και της επιστημολογίας. Δεν πρόλαβα και δεν θέλησα πριν το μελετήσω να το ενσωματώσω εδώ, δεδομένου μάλιστα ότι οι επιστημολογικές του επισημάνσεις αφορούν ζωτικά πολλά ζητήματα που εξετάζω πιο κάτω. Θα γίνει σε μεταγενέστερες δημοσιεύσεις. Τα κριτικά σχόλια του Αθανάσιου Πλατιά με έκαναν να είμαι πιο επιφυλακτικός για κάποιες διατυπώσεις και επηρέασαν την τελική διατύπωση της θέσης μου για την διαβαθμισμένη ιεράρχηση και τα όρια και τους περιορισμούς στην εξέταση μεταβλητών με τιμές μεγάλης κύμανσης της πολιτειακής συγκρότησης στα πεδία της κρατικής ισχύος.
Περιεχόμενα δοκιμίου στην τελική του μορφή.
1. Η διαλεκτική σχέση μετά-ψυχροπολεμικής και μετά-αποικιακής εποχής
2. Η διαλεκτική σχέση μετά-ψυχροπολεμικής και μετά-αποικιακής εποχής
3. Τα διακριτά συστήματα διανεμητικής δικαιοσύνης και ο κρατοκεντρικός χαρακτήρας του διεθνούς συστήματος στον 21 αιώνα
4. Προβληματισμός πάνω στα λεπτά σύνορα της (μόνης) θεωρίας διεθνών σχέσεων και της διαλεκτικής σχέσης διεθνούς κατανομής ισχύος και εσωτερικής δομής.
----------------------
4.3.2013. Γιατί "εθνοκράτος" και διεθνικοί δρώντες
Σύντομα δύο σημεία και τα λέμε από κοντά.
Πρώτον, εθνοκράτος, παρανόηση είναι. Επειδή ακριβώς η εθνοκρατική σύμμεικτα πνευματική-αισθητή σμίλευση βαθαίνει την ετερότητα των ανεξαρτήτων κοινωνιών λόγω εδαφικής κυριαρχίας (πάντα βάθαινε εντός του συλλογικού κατ’ αλήθειαν βίου κάθε κοινωνικής οντότητας ανεξάρτητης ή όχι αλλά εντός της πολιτικά κυρίαρχης και εδαφικά οριοθετημένης είναι πιο έντονο) αυτό σημαίνει ότι α) εντείνεται η εθνοκρατοκεντρική διαφοροποίηση και β) αφαιρεί ή καθιστά μη πολιτικά αξιολογήσιμες τις πνευματικές σχέσεις μεταξύ των εθνών υποχρεώνοντάς τα (η εδαφική κυριαρχία φροντίζει για αυτό) να συναλλάσσονται με όρους υλικού εθνικού συμφέροντος (πασίδηλα: Τι άλλο υπάρχει τώρα μεταξύ Γερμανίας και Ελλάδας ή Ιταλίας και Γερμανίας). Επομένως δεν μιλάμε για το εθνοκράτος αλλά το εθνοκρατοκεντρικό σύστημα ότι είναι υλιστικό. Το αντίθετο ισχύει για το εθνοκράτος για να είναι υλιστικό το εθνοκρατοκεντρικό. Γιατί εθνοκρατοκενρικό και όχι κρατοκεντρικό; Μα ακριβώς, επειδή το «έθνος» κάθε κράτους βαθαίνει καθιστώνταςε τα κράτη εθνοκράτη. Αυτό είναι βασικό επιχείρημα στο Κοσμοθεωρία των Εθνών και συντελείται σε δύο επίπεδα, στο πρώην αποικιοκρατικό όπου εγείρονται γιγαντιαίες κοσμοθεωρίες μερικές και θεοκεντρικές. Στο δυτικό μοντερνιστικό όπου όπως λέμε πχ η Γαλλία ή η Ιταλία οι … δουλοπάροικοι ερήμην των υλιστικών εποικοδομημάτων συγκροτούνται και πνευματικά
Δεύτερον, το διαχωρίζω: οι διεθνικοί όπως είναι τρομοκράτες κτλ όταν λειτουργούν ως ανεξάρτητες μεταβλητές βλάπτουν όλους ανεξαιρέτως και όταν (αυτοί και όλοι οι άλλοι) είναι εξαρτημένες λειτουργούν ως μέσον των αξιώσεων ισχύος
------------------------
3.3.2013. πρόσθετη συνοδευτική περιγραφή
Waltz / Θεωρία versus επιστημονική χαλαρότητα
Ανάλυση πέραν των άγονων συζητήσεων Γουώλτζ και νεοφιλελευθέρων (στις οποίες κατά την άποψή μου ο Γουώλτζ ποτέ δεν έπρεπε να είχε εμπλακεί). Στο δοκίμιο γίνεται προσπάθεια να εστιαστεί σε πεδία της πολιτικής φιλοσοφίας του διεθνούς συστήματος, ενός επιστημολογικά ριψοκίνδυνου προσανατολισμού για τον οποίο αφιέρωσα πολλά βιβλία και άρθρα και πολλά κεφάλαια σε διάφορα άλλα βιβλία. Με συγκεκριμένο τρόπο στο παρελθόν προσπάθησα να προωθήσω αυτό τον επιστημονικό προσανατολισμό στο πεδίο των ελληνικών πανεπιστημιακών σπουδών αφιερώνοντας χιλιάδες ώρες ακαδημαϊκών εργατοωρών. Η ανάλυσή μου όπως και στο παρελθόν συγκρατεί τον πυρήνα της δομικής θεωρίας του Γουώλτζ και επιχειρεί, αυτή την φορά, να την συμπληρώσει στην βάση του Υποδείγματος. Προϋπόθεση για κάτι τέτοιο –πέραν της αποτίναξης των ιδεολογημάτων του Ψυχρού Πολέμου, της εγκατάλειψης κάθε ίχνους ατομικού υποκειμενισμού, της αναζήτησης οντολογικής αναφοράς και της πειθάρχησης από την καταστατική απόφαση στον ΟΗΕ που προσδιορίζει την εθνοκρατοκεντρική οντολογία ως κατ’αρχήν ένα νομικοπολιτικά μη αμφισβητούμενο γεγονός– είναι η αναζήτηση σταθμίσιμων μεταβλητών στο δεύτερο επίπεδο (κρατικό). Εάν αυτό δεν μπορεί να γίνει τότε η δομική θεωρία είναι η τελευταία λέξη και θα αποτελούσε παραδοχή ότι τίποτα άλλο δεν μπορεί να ειπωθεί παρά μόνο περιγραφές με τους περιορισμούς που αυτό συνεπάγεται («με δεδομένο τον ωκεανό και την απροσμέτρητη ποικιλομορφία του πραγματικού κόσμου πόση περιγραφή είναι αρκετή;»). Η πειθάρχηση σε σταθμίσιμες μεταβλητές του πρώτου και δευτέρου επιπέδου δεν είναι εύκολη. Επιλέχθηκε η εξέταση των πολιτειακών συγκροτήσεων στο πεδίο της κρατικής ισχύος και η προσπάθεια διαβάθμισής τους ανάλογα με την κύμανση των παρατηρήσιμων τιμών τους. Απαιτείται, οπωσδήποτε, αυστηρή πειθάρχηση στις πολιτειακές συγκροτήσεις που αφορούν την κρατική ισχύ. Αυτό, συμπεραίνω, είναι εφικτό, όπως είναι νοητό και εφικτό να υπάρξει και διαβάθμιση εκτιμήσεων χαμηλότερου και υψηλότερου ρίσκου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, εκτιμάται, ανοίγονται ερευνητικά πεδία επιστημολογικά συμβατά με το (Θουκυδίδειο) Υπόδειγμα της αναπόδραστης και ανεπίστροφης κυριαρχίας-αναρχίας (η έλευση ενός κοσμοσυστήματος είναι ζήτημα άλλης τάξης και δεν σχετίζεται με διεθνισμούς, ιδεολογίες και με την Βεστφαλιανή έννοια του ηγεμονισμού). Η ουσία βρίσκεται στις ενότητες 3 και 4. Θεωρώ απόλυτα ορθολογιστική και βάσιμη την θέση ότι από την στιγμή που οι διεθνείς σχέσεις είναι μόνο υλιστικές (ενότητα 3 του δοκιμίου, ζήτημα που δουλεύτηκε και σε άλλα βιβλία αλλά θα τύχει εκτεταμένης ανάλυσης σε επερχόμενες δημοσιεύσεις) εκτοπίζονται ως επιστημονικά αβάσιμες όλες οι ιδεολογικές προσεγγίσεις (οι μεγάλοι αριθμοί ιδεολογημάτων που παρήγαγε η στράτευση στον Ψυχρό Πόλεμο δεν συγκινεί και δεν πειθαναγκάζει, κυρίως δεν δικαιολογεί να αναπαράγονται άκριτα εις βάρος δημόσιων πόρων). Το «μυστικό» είναι η απόλυτη διάκριση του δευτέρου από το τρίτο επίπεδο και ο περιορισμός του προβληματισμού για την κρατική ισχύ στο δεύτερο επίπεδο με εισαγωγή της έννοιας της «διαβάθμισης» των σημασιών και «μετρήσεων» με άξονα τις πολιτειακές συγκροτήσεις στο πεδίο της κρατικής ισχύος. Η διάκριση στην βάση αυτή, επίσης, διατηρεί το ανθρωπολογικό υπόβαθρο του κράτους ανέπαφο και ανοικτό προς διερεύνηση. Κάτι τέτοιο κρίνεται εξαιρετικά σημαντικό λόγω της μετά-αποικιακής ανθρωπολογικής εξέγερσης, ζήτημα στο οποίο ο Γουώλτζ (σωστά και αιτιολογημένα) δεν θέλησε να υπεισέλθει. Το ανθρωπολογικό ζήτημα λοιπόν τυγχάνει διαχείρισης υπό Πολιτειακό πρίσμα. Τελικά με την ανάλυση της ενότητας 3 η διάκριση του δεύτερου από το τρίτο επίπεδο είναι πιο έντονη και πιο ασυμβίβαστη από αυτή του Γουώλτζ. Πάνω στο ζήτημα αυτό από καιρό επεξεργάζομαι εκτενέστερα κείμενα, τα οποία και έπονται.
----------------------------------
2013 Περίληψη τελικού κειμένου και συνομιλίες με συναδέλφους
2.3.2013. Π. Ήφαιστος, «Στρατηγική αντιπαράθεση στην μεταψυχροπολεμική εποχή και αστάθμητοι ανθρωπολογικοί παράγοντες της μετά-αποικιακής εποχής»* στο Μάζης Ι. (επιμ.) Εξεγέρσεις στον Αραβομουσουλμανικό Κόσμο: Ζητήματα Ειρήνης και Σταθερότητας στη Μεσόγειο (Εκδόσεις Ηρόδοτος 2013)
Περίληψη. Ποιες είναι οι επιπτώσεις εκ του γεγονότος της χειραφέτησης πολλών εθνοκρατών τα οποία διαθέτουν πνευματικά μεστές πολιτικές ανθρωπολογίες; Πως συμπλέκονται τα τρία επίπεδα ανάλυσης –άνθρωπος, κράτος, διεθνές σύστημα– εκ του γεγονότος ότι μέσα στην μέχρι τούδε υλιστική δημόσια σφαίρα εισρέει πλέον δραστικά και διαμορφωτικά ο πνευματικός κόσμος των πολιτών; Επηρεάζεται η εξωτερική πολιτική των κρατών;
Το Υπόδειγμα των διεθνών σχέσεων, υποστηρίζεται, ορίζεται από τις εγγενείς ιδιότητες της εθνοκρατοκεντρικής οντολογίας. Από το Υπόδειγμα απορρέουν οι αξιωματικές θέσεις όπως διατυπώθηκαν από τον Θουκυδίδη σε αναφορά με το πανομοιότυπο κλασικό σύστημα των Πόλεων. Το Υπόδειγμα και οι αξιωματικές διατυπώσεις του Θουκυδίδη οριοθετούν το θεωρητικό πεδίο ανάπτυξης της διεθνούς πολιτικής και δεσμεύουν δεοντολογικά την πολιτική επιστήμη των διεθνών σχέσεων.
Τα ιδεολογικά συναρτημένα θεωρήματα του μοντερνισμού και του μεταμοντερνισμού, υποστηρίζεται πιο κάτω, δεν εμπίπτουν σε αυτό το πεδίο και γι’ αυτό θεωρούνται επιστημονικά έωλα. Συγκρατώντας πολλά αξιόπιστα πορίσματα του κλασικού ρεαλισμού, υποστηρίζεται, η μόνη βάσιμα συγκροτημένη θεωρία διεθνούς πολιτικής είναι, εξ αντικειμένου, η δομική θεωρία του
Kenneth Waltz. Συμβατά με το Υπόδειγμα θεμελιώνει με ακλόνητο τρόπο την σχέση αιτίων-αιτιατών και σταθερότητας-αστάθειας και αλλαγής ανάλογα με την διεθνή κατανομή ισχύος. Η ανάλυση που ακολουθεί συνδέει και συμπλέκει τα εξής:1. Στο ενδοκρατικό πολιτικό γίγνεσθαι η απροσμέτρητη ποικιλομορφία και η μεγάλη κύμανση των τιμών των ενδοκρατικών μεταβλητών –πολιτισμοί, θρησκείες, κτλ, και σύμμειξη και μέθεξη πνεύματος και αισθητών στην πολιτειακή συγκρότηση– δεν επιτρέπουν μια επιστημονικών προδιαγραφών στάθμιση και εκτίμηση αιτίων και αποτελεσμάτων. Ως εκ τούτου και με δεδομένης της ανομοιότητας των κρατικών δρώντων, γενική θεωρία εξωτερικής δεν μπορεί να υπάρξει. Καλούτσικες περιγραφές κάθε κράτους, ενδεχομένως.
2. Στο ενδοκρατικό επίπεδο όσον αφορά την διεθνή πολιτική το μόνο επιτρεπτό είναι η στάθμιση και εκτίμηση των διαμορφωτικών μεταβλητών της κρατικής ισχύος. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο σε αναφορά με τις υποστασιοποιημένες πολιτειακές συγκροτήσεις και θεσμίσεις που αφορούν την κρατική ισχύ. Αυτές οι διαμορφωτικές μεταβλητές, επιπλέον, ανάλογα με την κατά περίπτωση κύμανση των τιμών τους διαβαθμίζονται ως εκτιμήσεις υψηλότερου και χαμηλότερου ρίσκου.
3. Έτσι εκτιμούμενη η κρατική ισχύς ανάγεται στο διεθνές επίπεδο και μαζί με την ισχύ των άλλων κρατών προσδιορίζεται η διεθνής κατανομή ισχύος. Η αναγωγή αυτή γίνεται αφού προηγουμένως “αφαιρεθούν όλα τα άλλα πλην των δυνατοτήτων (δηλαδή πλην της ισχύος)" των κρατών.
4. Στην τρίτη ενότητα του παρόντος δοκιμίου και με όρους πολιτικής φιλοσοφίας αναλύονται οι προεκτάσεις για το δεύτερο και τρίτο επίπεδο εκ του γεγονότος ότι το ολοένα και πιο πνευματικά μεστό Βεστφαλιανό κράτος συγκροτεί τα εθνοκρατικά συστήματα διανεμητικής δικαιοσύνης με μοναδικό, ιδιαίτερο και ιδιόμορφο τρόπο: α) Βαθαίνει ολοένα και περισσότερο η ετερότητα της κατά κράτος πολιτικής ανθρωπολογίας. β) Συνεπαγόμενα αυξάνεται η εθνοκρατοκεντρική διαφοροποίηση. γ) Οι κρατοκεντρικές σχέσεις πρωτίστως εάν όχι αποκλειστικά διεξάγονται σε υλιστική βάση.
5. Ο υλιστικός χαρακτήρας των κρατοκεντρικών σχέσεων δεν αφήνει πολιτικά άξια λόγου περιθώρια διεθνικών πολιτικών συγκροτήσεων. Αυτή η θεώρηση συμπληρώνει την θεωρητική θέση του
Waltz ότι μόνο οι δυνατότητες μπορούν να αναχθούν στο διεθνές επίπεδο.6. Υπό το πρίσμα των προαναφερθέντων, έστω και εάν κανείς έχει κάποιες επιφυλάξεις για την προαναφερθείσα διαβάθμιση των ενδοκρατικών μεταβλητών, μπορούμε να διακρίνουμε απολύτως το δεύτερο από το τρίτο επίπεδο.
7. Διακρίνοντας απόλυτα το δεύτερο από το τρίτο επίπεδο αφήνονται μεγάλα περιθώρια σταθμίσεων και εκτιμήσεων για τις εθνοκρατικές υποστασιοποιήσεις και την κρατική ισχύ. Σταθμίζοντας, εκτιμώντας και ανάγοντας την κρατική ισχύ στο τρίτο επίπεδο η ανά πάσα στιγμή προκύπτουσα διεθνής κατανομή ισχύος προσδιορίζει την ανισορροπία και ισορροπία σε αναφορά με ερωτήματα για την σταθερότητα ή την αστάθεια του εγγενώς άναρχου και ανταγωνιστικού διεθνούς συστήματος.
8. Υπό το πιο πάνω πρίσμα διανοίγονται μια σειρά ερευνητικών πεδίων. Για παράδειγμα, για τον τρόπο που η εκάστοτε διεθνής κατανομή καταναγκάζει και προσδιορίζει τις αποφάσεις υποστασιοποίησης πολιτικών συγκροτήσεων που αφορούν την κρατική ισχύ.
9. Η προκύπτουσα διάκριση του δευτέρου από το τρίτο επίπεδο ανατρέπει επιστημολογικά και μεθοδολογικά τα θεωρήματα και ιδεολογήματα περί διεθνικών, αισθητικών και άλλων σχέσεων. Εξ ορισμού δεν μπορούν να οδηγήσουν, υποστηρίζεται πιο κάτω, σε άξια λόγου πολιτική συγκρότηση: Οι διεθνικοί δρώντες είναι είτε ανεξάρτητες μεταβλητές βλαπτικές για όλους (τρομοκράτες, λαθρέμποροι κτλ) είτε εξαρτημένες μεταβλητές των κρατικών στρατηγικών. Οι διεθνείς θεσμοί, επίσης, ως εκ της φύσεώς τους είναι εξαρτημένες μεταβλητές των κρατών.
10. Στην αγνώστου διάρκειας Οδύσσεια των εθνοκρατών η ισορροπία ή ανισορροπία ανάλογα με την εκάστοτε διεθνή κατανομή ισχύος είναι ο προσδιοριστικός παράγοντας της σταθερότητας-αστάθειας και των διεθνών αλλαγών.
---------------------------------------------------
* Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους συναδέλφους Γιάννη Μάζη και Αθανάσιο Πλατιά για τις συνομιλίες μαζί τους στην φάση συγγραφής του παρόντος. Ως είθισται, για τυχόν λάθη ευθύνεται ο γράφων. Όταν το παρόν είχε βασικά ολοκληρωθεί ο Γιάννης Μάζης κυκλοφόρησε το Μεταθεωρητική κριτική διεθνών σχέσεων και γεωπολιτικής (εκδόσεις Παπαζήση), μια εκτιμώ πολύ σημαντική επιστημονική παρέμβαση, ιδιαίτερα στα πεδία της μεθοδολογίας και της επιστημολογίας. Δεν πρόλαβα και δεν θέλησα πριν το μελετήσω να το ενσωματώσω εδώ, δεδομένου μάλιστα ότι οι επιστημολογικές του επισημάνσεις αφορούν ζωτικά πολλά ζητήματα που εξετάζω πιο κάτω. Θα γίνει σε μεταγενέστερες δημοσιεύσεις. Τα κριτικά σχόλια του Αθανάσιου Πλατιά με έκαναν να είμαι πιο επιφυλακτικός για κάποιες διατυπώσεις και επηρέασαν την τελική διατύπωση της θέσης μου για την διαβαθμισμένη ιεράρχηση και τα όρια και τους περιορισμούς στην εξέταση μεταβλητών με τιμές μεγάλης κύμανσης της πολιτειακής συγκρότησης στα πεδία της κρατικής ισχύος.
----------------------------------
10.12.2012 προφορική παρέμβαση
Μεσογειακό συνέδριο - Οι εξεγέρσεις στον Αραβο-Μουσουλμανικό κόσμο: Ζητήματα Ειρήνης και Σταθερότητας στην Μεσόγειο - Πανεπιστήμιο Αθηνών 10.12.12
«Στρατηγική αντιπαράθεση στην μεταψυχροπολεμική εποχή και αστάθμητοι ανθρωπολογικοί παράγοντες της μετά-αποικιακής εποχής»
Αναρτημένο στην διεύθυνση
http://www.ifestosedu.gr/130postcolonialmideast.htmΠαναγιώτης Ήφαιστος
www.ifestosedu.grΚαθηγητής Διεθνών Σχέσεων – Στρατηγικών Σπουδών
Πολλά είναι τα νήματα που ενώθηκαν για να πυροδοτήσουν τις εξεγέρσεις στον Αραβικό και ευρύτερα στον Μουσουλμανικό κόσμο; Πρωτεύον αίτιο των εξεγέρσεων είναι το γεγονός ότι η πραγματική αφετηρία της μετά-αποικιακής εποχής συμβολίζεται από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Θα δούμε τι σημαίνει αυτό
, ενδοκρατικά και στην διεθνή πολιτική.Αρχίζουμε από το γεγονός ότι η μορφή, οι δομές και οι λειτουργίες του κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος διαιωνίζονται, εδραιώνονται και βαθαίνουν. Στο ορατό μέλλον αυτή είναι η τάση. Το κατά πόσο μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα θα οδηγηθούμε σε περιφερειακές ή παγκόσμιες κοσμοσυστημικές δομές μη δεσποτικού χαρακτήρα είναι ένα ερώτημα άλλης τάξης και άλλης κατηγορίας, ιδίως από άποψη χρόνου. Όλοι γνωρίζετε την σημαντική επιστημονική κοσμοσυστημική γνωσιολογία του σύνεδρου και εκλεκτού συναδέλφου Γιώργου Κοντογιώργη.
Μιλώντας για τις πρώτες δεκαετίες της μεταψυχροπολεμικής εποχής και ενόσω τα μορφικά
, δομικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά του κρατοκεντρικού συστήματος διαιωνίζονται, η διεθνής πολιτική θα συνεχίζει να προσδιορίζεται από τις σχέσεις δυνάμεως. Αντίθετη προσδοκία όχι μόνο πλήττει τους αφελείς και ωφελεί τους ιδιοτελείς αλλά επιπλέον αποτελεί πολιτικό ανορθολογισμό που υποτιμά τον ρόλο της ισορροπίας δυνάμεων και οδηγεί σε πόλεμο και αστάθεια.Το κύριο ερώτημα που τίθεται άμεσα είναι το πώς επηρεάζεται η σταθερότητα και η αστάθεια στο κρατοκεντρικό σύστημα λόγω εξελίξεων στο επίπεδο εκείνων των εθνών που διαθέτουν κράτη τα οποία μόλις τώρα αισθάνονται τα δεσμά της αποικιακής εποχής να χαλαρώνουν.
Ήδη, μια πρώτη ματιά των γεγονότων που διαδραματίζονται μπροστά στα μάτια μας τα τελευταία χρόνια μαρτυρεί το διϋποκειμενικό γεγονός των καθεστωτικών ανατροπών και των κατατμήσεων κρατών. Ο αριθμός των κρατών αλλάζει και οι διακρατικές οριοθετήσεις χαράσσονται ξανά ή δημιουργούνται νέα κράτη μέσα από κατάτμηση, πλην το κρατοκεντρικό σύστημα παραμένει δομικά, μορφικά και λειτουργικά το ίδιο όπως καταγράφεται στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ.
Αυτά μπορούμε να το πούμε και διαφορετικά, σε αναφορά με το έτος ορόσημο του 1990, για να καλύψουμε ένα ευρύτερο χώρο: Κοιτάξτε Ανατολικά της Ευρώπης, κοιτάξτε Ανατολικά και Νότια του Αιγαίου και συγκρίνετε αυτό που βλέπατε κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Προσδιορίζονται νέα καθεστώτα και δημιουργούνται νέα κράτη ούτως ώστε οι πολιτειακές δομές να είναι συμβατές και να αντιστοιχούν στις υποκείμενες κυρίαρχες πολιτικές ανθρωπολογίες.
Επειδή στα πεδία των φιλελεύθερων και μαρξιστικών συζητήσεων οι πολιτικά και επιστημονικά βεβαρημένες ιδεολογικές διαμάχες περί εσωτερικού καθεστώτος δυνατό να προκαλέσουν παρανοήσεις για το τι ακριβώς εννοούμε με τον όρο «πολιτική ανθρωπολογία», γίνεται ξάστερα ξεκάθαρο ότι δεν μιλάμε για την εσωτερική καθεστωτική δομή για την οποία τα δύο μοντερνιστικά δόγματα συγκρούονται ιδεολογικά εδώ και δύο αιώνες ή κάποια άλλη τυποποιημένη ενδιάμεση δομή συμπεριλαμβανομένων μεταμοντέρνων διεθνιστικών ή κοσμοπολίτικων ιδεολογημάτων.
Κάθε κοινωνική οντότητα όταν είναι πολιτικά ελεύθερη ασκώντας έτσι εσωτερική αυτοδιάθεση λογικό είναι υπό φυσιολογικές συνθήκες να αναζητεί όχι κάποια τυποποιημένα καθεστώτα αλλά Συντάγματα, νόμους και άλλα κανονιστικά εποικοδομήματα που είναι συμβατά με την ανθρωπολογική ιδιοσυστασία της. Έτσι ήταν κατανοητή η πολιτική αυτοδιάθεση πριν την εποχή των μοντερνιστικών κατασκευαστικών ιδεολογιών και έτσι ήταν ακόμη και κάτω από δεσποτικές αυτοκρατορίες ή κάτω από ήπιες ηγεμονικές κοσμοσυστημικές δομές. Έτσι θα είναι
, αναγκαστικά και πάλιν, όταν εκλείψει η ιστορική λαίλαπα των ιδεολογικών δογμάτων και όταν καταδειχθεί ο ανθρωπολογικά επίπλαστος και μηδενιστικός χαρακτήρας των μεταμοντέρνων ιδεολογημάτων.Στο σημείο αυτό, ακριβώς, χρήζει να γίνουν κάποιες συγκρίσεις μεταξύ σημαντικών εποχών υπό μακροϊστορικό πρίσμα. Σ’ αντίθεση με παρελθούσες ιστορικές φάσεις όπως η Αλεξανδρινή, η Ρωμαϊκή και η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, η κυρίαρχη πολιτική αντίληψη των μεγάλων, αποικιακών και ηγεμονικών δυνάμεων από τον 16ο αιώνα μέχρι βασικά και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ήταν να αγνοούν την ανθρωπολογική υπόσταση και τις πολιτικές παραδόσεις των υπηκόων.
Τις λιγότερο ισχυρές κρατικές οντότητες τις έβλεπαν
, και πολλοί συνεχίζουν να τις βλέπουν με τον ίδιο τρόπο, ως κουτιά που περιέχουν αριθμούς ή πρόβατα και όχι ως ζωντανούς και πολιτικά σκεπτόμενους ανθρώπους. Μέχρι τις μέρες μας, επίσης, θεωρούσαν ότι αυτά τα «πρόβατα» γίνονται εύκολα υποχείρια καθιστώντας το κράτος και τους πολίτες υποτελείς ή κυριαρχημένους. Το οπλοστάσιό τους περιείχε εγκάθετα καθεστώτα, ροκάνισμα των πνευματικών θεμελίων, διαίρει και βασίλευε και μαλακή ισχύ (soft power) ποικίλων εκδοχών και αποχρώσεων.Ενώ οι ηγεμονικές πρακτικές δεν θα αλλάξουν και πολύ, όσες δυνάμεις έτσι συνεχίζουν να βλέπουν τα άλλα έθνη στερούνται πολιτικού ορθολογισμού. Τέτοιες αποικιακές νοοτροπίες συγκροτούν μια πολιτική και στρατηγική κουλτούρα η κεκτημένη ταχύτητα της οποίας βρίσκεται σε αναντιστοιχία με τον αναδυόμενο μετά-αποικιακό κόσμο πολλών μικρών και μεγάλων εθνών πνευματικά μεστών και περιεκτικών ανθρώπων που αναζητούν χειραφέτηση, πολιτική κυριαρχία και εσωτερική αυτοδιάθεση.
Για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του
J.F.C. Fuller, του σημαντικότερου ίσως στρατηγιστή του 20ου αιώνα και ενός από τους σημαντικότερους αναλυτές της ιστορίας των διεθνών σχέσεων και συγγραφέα του πλέον αξιόπιστου έργου για την στρατηγική του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η διαφορά των σημερινών πολιτικών ηγετών είναι ότι δεν διδάσκονται από την ιστορία. Για παράδειγμα, δεν διδάσκονται από το πως λειτουργούσε ο ιδιοφυής νεαρός Μακεδόνας Βασιλιάς και μαθητής του Αριστοτέλη. Ο Αλέξανδρος, ως πολιτικός ηγέτης, ως στρατιωτικός ηγέτης και ως πολιτικός νους λειτουργούσε απέναντι στις κοινωνικές οντότητες που ενσωμάτωνε στο κοσμοσύστημά του όχι ως χασάπης και κατεξουσιαστής αλλά ως απελευθερωτής που σεβόταν την κοινωνική ετερότητα κάθε έθνους. Σε κάθε περίπτωση αποτελούσε κύριο πολιτικό χαρακτηριστικό της στρατηγικής του ο σεβασμός της πνευματικής ιδιοσυστασίας, των παραδόσεων και κάθε άλλης ανθρωπολογικής ετερότητας των άλλων εθνών. Όπως και να το δούμε, κατά την διάρκεια της αποικιακής εποχής και του Ψυχρού Πολέμου αυτό δεν ίσχυε. Εισερχόμενοι στην μεταψυχροπολεμική εποχή, όμως, πολλά έθνη χειραφετούνται και δυναμικά αξιώνουν αληθινή πολιτική κυριαρχία, αποτίναξη δεσποτικών εξαρτήσεων και κυρίως συμπερίληψη του πνευματικού κόσμου των πολιτών τους μέσα στην δημόσια κρατική τους σφαίρα.Τέλος, ένα άλλο κύριο ευδιάκριτο χαρακτηριστικό των επερχόμενων δεκαετιών ήδη προδιαγεγραμμένο είναι το γεγονός ότι από τον αστερισμό του διπολισμού των δύο μεγάλων δυνάμεων του 21ου αιώνα περνάμε στον αστερισμό ενός πολυπολικού διεθνούς συστήματος πολλών μεγάλων δυνάμεων
. Οι πλείστες όπως η Ρωσία, η Κίνα, η Ινδία και η Ιαπωνία είναι αφ’ εαυτού ανθρωπολογικά περιεκτικά ιστορικά έθνη.Τι όμως αλλάζει, αφού όπως είπαμε
ο κεντρικά χαρακτηριστικά του κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος καλά κρατάει;Κατ’ αρχάς
, στον επερχόμενο κόσμο πολιτικός ορθολογισμός ενδοκρατικά και διακρατικά σημαίνει εγκατάλειψη των μονοσήμαντων ιδεολογικών δογμάτων και κατανόηση της σύνθετης και δυναμικής διαλεκτικής σχέσης μεταξύ υποκείμενης πολιτικής ανθρωπολογίας και αξίωσης για πολιτική αυτοδιάθεση και εθνική ανεξαρτησία. Στην στρατηγική ανάλυση συχνά μιλάμε για ηθικό των στρατιωτών και των πολιτών και για σθένος και πνευματική ευρωστία που καθιστούν μια άμυνα πιο ισχυρή και πιο αξιόπιστη. Εδώ λοιπόν μιλάμε για χείμαρρο πνευματικών εισροών που εξ αντικειμένου καθιστούν την αξίωση εθνικής ανεξαρτησίας πιο εμπεδωμένη, πιο εύρωστη, πιο ισχυρή και πιο αξιόπιστη.Η ουσία των πολιτικών εξελίξεων στο εσωτερικό κάθε κράτους, πολύ περισσότερο στα Ανατολικά, συναρτάται πλέον λιγότερο με καθεστώτα, μοντερνιστικά ιδεολογικά δόγματα και οικουμενικίστικες μεταμφιέσεις των ηγεμονικών δυνάμεων και περισσότερο με την πολιτική οργάνωση που είναι συμβατή με την ανθρωπολογική ιδιοσυστασία της κοινωνίας και την εθνική ανεξαρτησία που της διασφαλίζει συλλογική ελευθερία.
Ενόσω σιγά-σιγά σβήνει η ιδεολογική διαμάχη λογικά η έμφαση μετατοπίζεται στην πολιτειακή συγκρότηση που προσιδιάζει στην ιδιοσυστασία κάθε κοινωνίας. Λογικότατα και συναρτημένα, επίσης, αναδεικνύεται μια γενικευμένη και πιο σθεναρή προσκόλληση στην Εθνική Ανεξαρτησία ως υψηλή αρχή που κατοχυρώνει την συλλογική ελευθερία.
Η κοσμοθεωρία κάθε κοινωνίας είναι η πατρίδα και η κοινή κοσμοθεωρία όλων των εθνών μπορεί να είναι μόνο μία και καμιά άλλη: Η Εθνική Ανεξαρτησία. Εθνική ανεξαρτησία η οποία για όλα ανεξαιρέτως τα έθνη δύσκολα κερδίζεται και με τα δεδομένα της διεθνούς πολιτικής, δύσκολα διασφαλίζεται. Αυτά εξάλλου προβλέπονται στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ και αυτά όλοι συνυπέγραψαν ως Υψηλές Αρχές της διεθνούς ζωής.
Στο πλαίσιο μιας ολοένα και πιο ισχυρής τάσης πολιτικής χειραφέτησης όπου οι κοινωνίες αξιώνουν πολιτική αυτοδιάθεση και πολιτειακό αυτοπροσδιορισμό, λογικό επίσης είναι ότι, εξ ορισμού και εξ αντικειμένου αυτό που οι άνθρωποι υπερασπίζονται δεν είναι εξαερωμένα διεθνιστικά και κοσμοπολίτικα δόγματα που όλοι ξέρουν πλέον ότι τον 20ο αιώνα μεταμφίεζαν τους ηγεμονικούς σκοπούς, αλλά την πατρίδα με την παραδοσιακή έννοια του όρου. Πατρίδα όμως, επισημαίνω, η οποία λόγω καθεστώτος της Βεστφαλιανής κρατικής κυριαρχίας όπως επικυρώθηκε στον ΟΗΕ είναι πλέον και εδαφικά οριοθετημένη. Αισθητά και πνευματικά κριτήρια και παράγοντες ορίζονται εκεί μέσα και η ελευθερία απόλαυσής τους συναρτάται με την απαλλαγμένη έξωθεν εξαναγκασμών εθνική τους ανεξαρτησία.
Να θυμίσω επίσης μια ακόμη ειδοποιό διαφορά μεταξύ των πρώιμων κυρίως χρόνων μοντερνισμού και της συγκαιρινής μετά-αποικιακής εποχής. Το κρατικοπολιτικό και διεθνές τοπίο μετά την Συνθήκη της Βεστφαλίας ποτέ δεν ήταν ξεκάθαρο και μόλις τώρα, όπως αποκρυσταλλώνεται στις μέρες μας η μετά-αποικιακή εποχή, αρχίζει να αναδεικνύει τα αληθινά του χαρακτηριστικά. Τους πρώτους μετά-Μεσαιωνικούς αιώνες η κρατική συγκρότηση της Ευρώπης με όχημα την αξίωση κρατικής κυριαρχίας των ηγεμόνων μετά τον 15ο αιώνα, είχαν ως κύριο σκοπό την υπεράσπιση της υλικής υπόστασης των κρατών της Ευρώπης, μια πολιτική παράδοση που άρχισε να αποδυναμώνεται μετά την Γαλλική Επανάσταση. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τους πρώτους μετά-Μεσαιωνικούς αιώνες υπέρτατος κρατικός σκοπός ήταν η υπεράσπιση της μετά-φεουδαρχικής ιδιωτείας των ηγεμόνων και γαιοκτημόνων, και στην συνέχεια, όπως επερχόταν η μαζικοπαραγωγή, η μαζικοκατανάλωση, η αστικοποίηση και οι μεταμοντέρνες δομές, του υλιστικά συγκροτημένου πολυσυλλεκτικού προ-αστικού και αστικού κράτους που αναδυόταν εν μέσω εθνοκαθάρσεων, γενοκτονιών και πολέμων.
Να θυμίσω επίσης ότι ο πατριωτισμός και η μοντερνιστική έννοια του έθνοκράτους όπως ιδρύθηκε ήταν περισσότερο νομικού και λιγότερο πολιτικού χαρακτήρα. Ήταν μια σύμβαση ή ένα συμβόλαιο μεταξύ των πολιτικών ελίτ και των καταγωγικά λιγότερο ευνοημένων. Τελικά όπως όλοι γνωρίζουμε αυτή η διαιρεμένη δομή τον 19ο και 20ο αιώνα οδηγήθηκε στις εκτεταμένες εθνοκαθάρσεις και στον ρατσιστικό κρατικιστικοεθνικισμό ως προσεγγίσεις διασφάλισης της εσωτερικής κοινωνικοπολιτικής συνοχής.
Αυτή η κρατικοεθνικιστική αντίληψη καμιά σχέση δεν έχει με την πατριωτική πολιτειακή πίστη και νομιμοφροσύνη του Σωκράτη η οποία σωστά νοούμενη ήταν φιλοπατρία συνειδητοποιημένου πολίτη με την γνησιότερη και ευγενέστερη έννοια υπεράσπισης του ιδεώδους της ανεξαρτησίας της πολιτείας, δηλαδή την συλλογική εκείνη ελευθερία που επέτρεπε εσωτερική αυτοδιάθεση σύμφωνα με τις ανθρωπολογικές προϋποθέσεις κάθε Πόλης. Αυτή η φιλοπατρία είναι που χαρακτηρίζει βασικά κάθε φυσιολογικό μέλος κάθε συγκροτημένης κοινωνικής οντότητας. Θρέφει και δυναμώνει την ετοιμότητα υπεράσπισης της οικείας πολιτικής, αισθητής και πνευματικής ζωής.
Εάν κάνουμε την ρητορική υπόθεση ότι όπως προχωρούμε στον 21ο αιώνα η χειραφέτηση των κοινωνιών στην μετά-αποικιακή εποχή συνοδεύεται από ενίσχυση των αξιώσεων πολιτικής αυτοδιάθεσης στην βάση της ετερότητας κάθε κοινωνίας και του σεβασμού της υψηλής κοσμοθεωρητικής αρχής της Εθνικής ανεξαρτησίας –μια υπόθεση που ουσιαστικά δεν είναι υπόθεση αλλά γεγονός καθημερινά πλέον επιβεβαιώνεται στην διεθνή πολιτική–, η ειδοποιός διαφορά ενδέχεται να είναι μεγάλη και αφορά ζωτικά την διαλεκτική σχέση σταθερότητας-αστάθειας.
Σημαίνει ότι σε σύγκριση τουλάχιστον με την μοντερνιστική εποχή η αυτοσυντήρηση ως στάση των ανθρώπων όταν απειλείται ο πνευματικός και αισθητός τους κόσμος –τουλάχιστον σε εκείνα τα εθνοκράτη που είναι ανθρωπολογικά συγκροτημένα και γι’ αυτό βιώσιμα– θα χαρακτηρίζεται από ολοένα μεγαλύτερη ετοιμότητα αυτοθυσίας υπέρ της οικείας πατρίδας.
Δεν λέμε ότι δεν θα στηρίζουν το οικείο κράτος εάν επιδιώκει να γίνει ηγεμονικό, για παράδειγμα σήμερα οι Τούρκοι. Λέμε ότι αν απειληθεί από άλλους θα λειτουργήσει αντί-ηγεμονικά. Η πείρα ιστορικής διαδρομής πέντε χιλιάδων χρόνων, όμως, διδάσκει ότι η ιστορία των διεθνών σχέσεων είναι μια διαρκής εναλλαγή ηγεμονισμών και αντί-ηγεμονικών συσπειρώσεων που επιχειρούν να εδραιώσουν ή να επαναφέρουν την ισορροπία. Οι αντί-ηγεμονικές συσπειρώσεις παγίως θεωρούνται ως συντελεστικές μεγαλύτερης σταθερότητας. Και το αντίστροφο.
Τώρα, ποια η επιστημονική βαρύτητα
της υπόθεσης για μια αιτιώδη σχέση μεταξύ ανθρωπολογικής ενδυνάμωσης και αντί-ηγεμονικών στάσεων η οποία όπως γίνεται αντιληπτό ενέχει βαθύτατες προεκτάσεις για την φορά κίνησης της συγκρότησης της πολιτικής ανθρωπολογίας όλων των εθνοκρατών.Κατά την εκτίμησή μου είναι η διαφορά μεταξύ μεταμοντέρνων ιδεολογημάτων περί ενός κόσμου ανθρωπολογικά εκμηδενισμένων ατομιστών απ
oγόνων διαφόρων βαθμίδων αποχρώσεων και εκδοχών του Μαρκησίου de Sade και ενός κόσμου όπου οι Κοινωνίες του πλανήτη περιέχουν πολλούς Μακρυγιάννηδες και Παλληκαρήδιδες. Πάντως, παλαιόθεν η κυρίαρχη αντίληψη ήταν αν και όχι πάντοτε ο κανόνας –και τους τελευταίους αιώνες σίγουρα εξαιρετικά αποδυναμωμένη– ότι ενάρετος και φιλόπατρις πολίτης ήταν οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος του πολιτικού πολιτισμού, της πολιτικής ελευθερίας και της συλλογικής ελευθερίας της κοινωνίας.Σταθεροποίηση μιας θέσης θεωρητικά έγκυρης, πάντως, είναι ζήτημα λιγότερο αυστηρής εμπειρικής θεμελίωσης και περισσότερο λογικής σκέψης και διϋποκειμενικής γνώσης, για να μην πω βιωματικής γνώσης των αγώνων ελευθερίας και ανεξαρτησίας. Παραπέμπω στον Κονδύλη αφήνοντας την απάντηση ανοικτή σε λογικούς, εμπειρικούς, βιωματικούς και διϋποκειμενικούς συνειρμούς: Σε ένα υποθετικό μεταμοντέρνο ανθρωπολογικά εκμηδενισμένο κόσμο, έγραψε, η ιστορία θα επιστρέψει στο πρωτόγονο στάδιο της στοιχειακής υπαρξιακής αντιπαράθεσης. Προσθέτω, ότι αυτή είναι και η ειδοποιός διαφορά όσον αφορά την πολιτική ένταξη της ισχύος σε πολιτειακά πλαίσια και την διαχείριση της ισορροπίας διακρατικά ως ζήτημα σταθερότητας ή αστάθειας. Ισχυρές πολιτειακές οντότητες που λειτουργούν πολιτικά μετριάζοντας τον πόλεμο καθιστώντας τον περιοριστικά υπηρέτη της πολιτικής ή μεταμοντέρνα πολιτική χαλάρωση που οδηγεί σε ακταρμά ομαδοποιήσεων, ιδιωτεία, τρόικες τεχνοκρατών, ανεξέλεγκτη πρωτόγονη άσκηση ισχύος, ηγεμονική ασυδοσία και γενικά απουσία του πολιτικού ορθολογισμού που προσφέρει μια συντεταγμένη πολιτικά πολιτισμένη πολιτειακή συγκρότηση!
Κυριολεκτικά σχοινοβατώντας επειδή συντομεύουμε
ας σταθούμε στην Θουκυδίδεια ανάλυση που μάλλον θα υιοθετούσε κάθε έγκυρος πολιτικός επιστήμονας του διεθνούς συστήματος. Θα πρέπει να πούμε ότι ενόσω το διεθνές σύστημα είναι κρατοκεντρικό η σταθερότητα θα είναι συνάρτηση ισορροπίας δυνάμεων και συμφερόντων και η ελευθερία κάθε κοινωνίας συνάρτηση της δύναμής της. Και το αντίστροφο.Το ερώτημα, λοιπόν είναι, γιατί περί ερωτήματος πρόκειται που επιδέχεται εμπειρική έρευνα αλλά και λογικούς συνειρμούς, κατά πόσο πιο στιβαρά έθνη ανθρωπολογικά μεστά που θα ανεβαίνουν τις κλίμακες του πολιτικού πολιτισμού της δημοκρατίας, θα συγκροτούν ανθρωπότυπο πολίτη που υπερασπίζεται πιο στιβαρά την ελευθερία και τα συμφέροντα της οικείας πολιτείας και που γι’ αυτό θα λειτουργούν όχι κατ’ ανάγκη αγγελικά αλλά πολιτικά πιο ορθολογιστικά.
Κοινωνίες και πολίτες που τείνουν προς στάσεις που αντικρούουν τις ηγεμονικές και αναθεωρητικές αξιώσεις. Τις αντικρούουν όχι μόνο για την υλική τους αυτοσυντήρηση αλλά και για την πνευματική τους υπόσταση, την ελευθερία τους, τις πολιτικές τους παραδόσεις, τον πολιτισμό τους, τα ιερά τους θέσφατα κα τις κοσμοθεωρίες τους. Προϋποθέσεις δηλαδή ενός πιο αντι-ηγεμονικού και γι’ αυτό πιο σταθερού εθνοκρατοκεντρικού κόσμου.
Μεταπολεμικά, δύο πολύ σημαντικοί πολιτικοί επιστήμονες του διεθνούς συστήματος, οι
Kenneth και Waltz John Mearsheimer, αυτό θεμελιώνουν, ο μεν πρώτος σε αναφορά με το ευρύτερο διεθνές σύστημα ο δε δεύτερος αν και πιο απαισιόδοξος για το επίπεδο των μεγάλων δυνάμεων και σε αναφορά με ένα ανυπέρβλητο υπαρξιακό δίλημμα ασφαλείας. Επισκεπτόμενος το πανεπιστήμιο μου πέρυσι ο Kenneth Waltz όταν του ανέφερα αυτή την θεώρηση που στηρίζεται μεν στον Θουκυδίδη και σε αυτόν αλλά πάει ένα βήμα πιο κάτω χωρίς εκτιμώ να τους αναιρεί, μου αντέτεινε: Μπορείς να μετρήσεις και σταθμίσεις αυτού του είδους τη αντί-ηγεμονική στάση; Όχι, του απάντησα. Τότε δεν είναι θεμελιωμένη θεωρία, μου ανταπάντησε, και η διάκριση μεταξύ των αισθητών και των πνευματικών εκδοχών της αυτοσυντήρησης θέτει ερωτήματα. Τυπολογικά σωστός ο Waltz. Η εδραίωση αδιαμφισβήτητων συναρτήσεων μεταξύ αιτίων, αιτιωδών σχέσεων και αιτιατών είναι θεωρητικό θέσφατο που διακρίνει την θεωρία από την γνωσιολογία, την γνωσιοθεωρία ή την φιλοσοφία της ιστορίας.Θα παραμείνει βεβαίως πάντα ανοικτό το λογικό ερώτημα: Ο Σωκράτης ή ο Λεωνίδας ή ο κάθε Σωκράτης και ο κάθε Λεωνίδας θα έσπευδε ή δεν θα έσπευδε στις επάλξεις της κατά περίπτωση Αθήνας και των κατά περίπτωση Θερμοπυλών για να υπερασπιστεί την απειλούμενη ελευθερία της πατρίδας του όπως υπερηφανευόταν; Αντίστοιχα
, τι θα έκανε ο μηδενιστής Μαρκήσιος de Sade ή μια από τις πολλές βαθμίδες, εκδοχές και αποχρώσεις γνήσιων απογόνων του; Αυτό για το οποίο μιλάμε λοιπόν είναι για μια τυπολογία και για ειδοποιό διαφορά μεταξύ του συνειδητού φιλοπάτριδα πολίτη κάθε εθνοκράτους και του ανθρωπολογικά εκμηδενισμένου προδρόμου των εθνομηδενιστών Μαρκησίου de Sade. Το επιτακτικό ερώτημα που θέτει η θεωρία ως προς την αντί-ηγεμονική στάση κατά των απειλών, πάντως, είναι οι βαθμίδες και η ένταση αυτών των στάσεων και η επίδραση στην σταθερότητα ή αστάθεια και όχι αν εμείς ή κάποιοι άλλοι τις θεωρούμε καλές ή κακές.Συνέχισα όμως προκαλώντας τον
Waltz αυτό τον εξαίσιο και μοναδικό πολιτικό στοχαστή: Γνωρίζεις τον Ανδρούτσο, τον Παλληκαρίδη ή τον Καραολή και Δημητρίου που φέρουν το όνομα του δρόμου του πανεπιστημίου μου; Αναμενόμενα μου απάντησε όχι, και όντας φιλοσοφικά πολύ υποψιασμένος πρόσθεσε σαρκαστικά ότι στην πατρίδα του οι δρόμοι φέρουν αριθμούς όχι ονόματα, σύντομα δεν αποκλείεται και οι άνθρωποι. Η συζήτηση τελείωσε λογικότατα.Όπως γι’ αυτόν θα ήταν δύσκολο να μου μετατρέψει σε μετρήσιμη και σταθμίσιμη θεωρία την συμπεριφορά των
Adams, Washington, Jeferson κ.α. όταν αξίωναν ελευθερία κατά της αποικιοκρατικής Μεγάλης Βρετανίας, θα ήταν και για εμένα δύσκολο να εξηγήσω το αντί-ηγεμονικό σθένος και την αντί-ηγεμονική ορμή του Παλληκαρίδη όταν πάλευε για την Ελευθερία της πατρίδας ή του Αυξεντίου όταν φώναξε μολών λαβέ πριν τον σκοτώσουν.Προβληματίστηκα όμως για την πορεία των πραγμάτων όταν θυμήθηκα πως πριν μερικά χρόνια, έχοντας μάλιστα μόλις ολοκληρώσει την ανάγνωση του μνημειώδους έργου του Κονδύλη Η παρακμή του Αστικού Πολιτισμού για τις μηδενιστικές τάσεις του μεταμοντερνισμού (αυτό που καθιερωμένα πλέον αναφέρεται πιο σωστά ως εθνομηδενισμός), βρέθηκα σε μια τάξη τεταρτοετών φοιτητών ελληνικού πανεπιστημίου. Ημερολογιακά ήταν η επέτειος μιας από τις πιο βάρβαρες πράξεις της εποχής μας, η μέρα που απαγχονίστηκε ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης. Ρώτησα τους τεταρτοετείς του μεστού αμφιθεάτρου αν γνωρίζουν αυτό τον αντί-ηγεμονικό ήρωα της Ελευθερίας και μερικούς άλλους όπως ο Αυξεντίου ή ο Μάτσης. Μου απάντησαν και αυτοί, όλοι ανεξαιρέτως, όχι
.Συνεχίζοντας την συζήτηση
όσον αφορά τον συνδυασμό πολυπολικότητας και έγερσης των ιστορικών ανθρωπολογιών μικρών και μεγάλων εθνών, υποστηρίζουμε ότι το διεθνές σύστημα του 21ου αιώνα εμπεριέχει πολλές ειδοποιούς διαφορές που η κεκτημένη ταχύτητα της μοντερνιστικής συμβατικής σοφίας δεν εκτιμά επαρκώς.Εάν συγκριθεί με το αντίστοιχο εξίσου πολυπολικό σύστημα ισορροπίας δυνάμεων από τον 16ο αιώνα μέχρι τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Πρωτίστως, θα είναι απείρως πιο περίπλοκο, απρόβλεπτο και αστάθμητο. Σε κάθε περίπτωση και ανεξάρτητα της υπόθεσής για αιτιώδη σχέση μεταξύ πνευματικού κόσμου και αντί-ηγεμονικών στάσεων, για την καλή πολιτική επιστήμη του διεθνούς συστήματος η σταθερότητα ποτέ δεν είναι δεδομένη. Η ισορροπία πάντοτε ήταν και θα συνεχίσει έτσι να είναι ένα δύσκολο άθλημα. Όλα τα κράτη λειτουργούν πάνω στο εκκρεμές της διεθνούς πολιτικής που διαρκώς ταλαντεύεται και όπου υποβόσκει η παραγωγός διλημμάτων ασφαλείας άνιση ανάπτυξη και μεγέθυνση των κρατών.
Να θυμίσω ότι τα αντίστοιχα συστήματα ισορροπίας δυνάμεων της κλασικής εποχής και των Νέων Χρόνων ήταν θεμελιωδώς αντί-ηγεμονικά και μπορεί να διασφάλισαν μακρές περιόδους σταθερότητας αλλά τα πρώτα τελικά οδηγήθηκαν στον Πελοποννησιακό Πόλεμο και τα δεύτερα στον Α΄ και Β΄ παγκόσμιο πόλεμο.
Αν παραμερίσουμε τις εσχατολογικές διεθνιστικές ιδεολογικές παρακρούσεις, η αλήθεια είναι ότι για τους ανθρώπους και τα κράτη δεν υπάρχει μια έσχατη και ακίνητη Ιθάκη όπου θα επέλθει μια αιωνίως αδιατάραχτη ειρήνη και σταθερότητα. Η διεθνής ζωή είναι ένα ταξίδι όπου τα έχει όλα και έτσι πάντα θα είναι. Κύκλωπες, Λαιστρυγόνες, Σειρήνες, νηνεμίες, θυμωμένους Ποσειδώνες και απροσεξίες απόρροια κατά τα άλλα ανθρώπινων ηδονιστικών επιθυμιών.
Μιλώντας για το σήμερα
και για το ορατό επερχόμενο αύριο, εάν σταθούμε στις κοχλάζουσες κοινωνικές οντότητες της Ανατολής, δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί ότι περιέχουν πολίτες οι οποίοι ούτε είναι όμοιοι με τους δουλοπαροίκους του Μεσαίωνα ούτε με τους υποχρεωτικά υποτελείς λόγω υπέρτερης ισχύος υπηκόους των αποικιοκρατικών δυνάμεων.Η είσοδος στον μετά-αποικιακό 21ο αιώνα
, καταμαρτυρεί ήδη μια σφοδρή αξίωση για πολιτικό αυτοπροσδιορισμό. Πολιτικό αυτοπροσδιορισμό, όπως είπαμε, σύμφωνα με την ανθρωπολογική ετερότητα κάθε κοινωνικής οντότητας κατιτί που σηματοδοτεί την από καιρό αναμενόμενη αποσύνθεση πολλών επίπλαστων και ασταθών καθεστώτων αλλά και πολλών εσωτερικά εθνικά διαφοροποιημένων και διαιρεμένων κρατών χαρακτηριστικό παράδειγμα των οποίων είναι το νεοτουρκικό κράτος.Μέσα σε αυτή την ενδοκρατική και διακρατική δίνη παρεμβαίνουν ποικιλοτρόπως και ασταμάτητα οι μεγάλες δυνάμεις οι οποίες υιοθετούν στρατηγικές διαχείρισης των συνεπειών των δραστικών ανακατατάξεων των παρελθουσών συσχετισμών ισχύος και επιρροών. Ο στρατηγικές αυτών των μεγάλων δυνάμεων απαιτείται να γίνονται σωστά και επακριβώς κατανοητές. Η ιστορική πείρα διδάσκει ότι είναι ελέφαντες που συγκρούονται ανελέητα και ασταμάτητα μέσα στο πλανητικό υαλοπωλείο.
Οι μορφικά πανομοιότυποι σκοποί των μεγάλων δυνάμεων είναι, μεταξύ άλλων, να καταστούν περιφερειακοί ηγεμόνες στην δική τους περιφέρεια και να παρεμποδίσουν άλλες μεγάλες δυνάμεις να καταστούν περιφερειακοί ηγεμόνες σε άλλες περιφέρειες. Για τους σκοπούς αυτούς που όπως γίνεται αντιληπτό πάντοτε αφορούν όλο τον πλανήτη, διαθέτουν επιθετικές δυνάμεις πλανητικής προβολής ισχύος που επιτρέπουν υπερπόντιες εξισορροπήσεις και επίτευξη κατανομή ισχύος που εξυπηρετεί την εθνική τους στρατηγική.
Για τις περιφέρειες αυτό σημαίνει ότι αδιάλειπτα τα ηγεμονικά κράτη επιδιώκουν να διατηρούν υπό τον έλεγχό τους ένα πλέγμα περιφερειακών κρατών στα οποία και ενίοτε μεταφέρουν μέρος του βάρους των πλανητικών τους σχεδίων. Επιπλέον, ανάλογα με τις περιστάσεις, την περιοχή και τις δυνατότητες που διαθέτουν και τις ευκαιρίες που προσφέρονται –ή που δημιουργούν με στρατηγικές μαλακής ισχύος-
soft power–, υποθάλπουν διενέξεις με επιδίωξη κατατριβής τρίτων κρατών, εχθρών και φίλων, ενίοτε μεμονωμένα ή συνδυαστικά.Προγραμματικά, μόνιμη μέριμνα των μεγάλων δυνάμεων είναι η μεγιστοποίηση του μεριδίου του παγκόσμιου πλούτου που κατέχουν ή που μπορούν να ελέγχουν. Πάντοτε αυτά έκαναν οι μεγάλες δυνάμεις και αυτό συνεχίζουν να κάνουν. Τα βαθύτερα αίτια αυτών των στάσεων των μεγάλων δυνάμεων δεν είναι του παρόντος να αναλυθούν και για τον ενδιαφερόμενο υπάρχει βέβαια το αριστουργηματικό έργο του
John Mearsheimer, Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων όπου και αναπτύσσει μια σχεδόν πλήρη εικόνα.Η επίτευξη των σκοπών των μεγάλων δυνάμεων, εν τούτοις, καθίσταται ολοένα και πιο δυσχερής. Η κινούμενη ανθρωπολογική άμμος σε Ανατολή, Βορρά, Νότο αλλά και στην Δύση, αν μη τι άλλο δεν την διαχειρίζεται κανείς εύκολα. Διασταλτικά, συμπεριλαμβάνουμε και τις εσωτερικές κοινωνικές δομές των μεγάλων δυτικών κρατών, της Ρωσίας και της Κίνας, οι οποίες μέχρι πρόσφατα κινούνταν λίγο πολύ ευθύγραμμα και σίγουρα καθεστωτικά ελεγχόμενα.
Για να το πω διαφορετικά
, στον δικό τους κρατικό χώρο είτε με φιλελεύθερα είτε με μαρξιστικά δόγματα του ενός ή άλλου υλιστικού ορθολογισμού και στον πλανητικό χώρο με την αποικιοκρατία, το «ταραχοποιό πνεύμα»– για να χρησιμοποιήσω την εύστοχη φράση του Κονδύλη– το κρατούσαν έξω από τα τείχη της πολιτικής συγκρότησης.Εδώ το πνεύμα ως εισροή στην πολιτική, βέβαια, αφορά όχι μόνο την μεταφυσική πίστη αλλά και κάθε άλλη εκδοχή του. Οι δεσποτικές νομικές και θεσμικές δομές καλά κρατούν, μέχρι να σπάσουν τα τεχνητά φράγματα του πνεύματος οπότε και το πνεύμα εισρέει διαμορφωτικά, αστάθμητα και απρόβλεπτα.
Αν σταθούμε στην Μέση και Μείζονα Ανατολή
πρέπει να τονίσουμε κατιτί που συχνά διαφεύγει της προσοχής πολλών καθωσπρέπει στρατηγιστών που μέχρι πρόσφατα είχαν την πολυτέλεια να βλέπουν μόνο νούμερα και όχι ανθρώπους: Η Μέση και Μείζονα Ανατολή είναι η μήτρα της ιστορίας, του πολιτικού πολιτισμού, των θρησκειών και των ανθρωπολογικά μακραίωνα σμιλευμένων ιστορικών εθνών τα οποία επί χιλιετίες μέχρι και την πτώση της Βυζαντινής Οικουμένης ποτέ δεν διανοήθηκαν μια αμιγώς υλιστική δημόσια σφαίρα από την οποία θα απουσιάζει ο πνευματικός κόσμος των πολιτών.Για να αναφερθώ στον Αριστοτέλη διασταλτικά και ίσως καταχρηστικά –γιατί αυτός περιέγραφε ανθρωποκεντρικό πολιτικό πολιτισμό και όχι θεοκεντρικό– η Πολιτική σφαίρα συγκροτείται με σύμμειξη και μέθεξη τόσο των πνευματικών όσο και των αισθητών κριτηρίων και παραγόντων. Στην άλλη άκρη του πόλου αυτής της πολιτικής λογικής, όπως ήδη υπαινιχθήκαμε, βρίσκεται το αδιέξοδο ή ο ανθρωπολογικός μηδενισμός και τα Σόδομα και Γόμορρα
La Mettrie και Μαρκησίου de Sade.Στο γεγονός της εξέγερσης ανθρωπολογικά μεστών κοινωνικών οντοτήτων προστίθενται οι συνεχιζόμενες ενδοκρατικές και διακρατικές διαιρέσεις στην Μέση και Μείζονα Ανατολή λόγω παρελθουσών ηγεμονικών πρακτικών διαίρει και βασίλευε. Στην Μέση Ανατολή και στις όμορες περιφέρειες τα πράγματα καθίστανται ακόμη πιο σύνθετα και περίπλοκα εκ του γεγονότος ότι το Ισραήλ, αφενός έχει εδραιώσει μια πανίσχυρη περιφερειακή θέση, και αφετέρου, έχει αναπτύξει στρατηγικές επιρροής, διείσδυσης, εξισορροπήσεων και επεμβάσεων που δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από τις αντίστοιχες στρατηγικές των μεγάλων δυνάμεων.
Η ειδοποιός διαφορά όσον αφορά το Ισραήλ σε σύγκριση με άλλες μεγάλες περιφερειακές δυνάμεις του παρελθόντος ή του παρόντος είναι ότι ενώ έχει αναπτύξει μια πανίσχυρη αποτρεπτική στρατηγική δεν έχει ακόμη επιδιώξει να καταστεί περιφερειακός ηγεμόνας με την κλασική έννοια του όρου. Αν το επιχειρήσει σίγουρα μεγάλες δυνάμεις άλλων περιφερειών θα το εξισορροπήσουν.
Η Μέση Ανατολή η οποία λόγω πλουτοπαραγωγικών πόρων και γεωπολιτικής σημασίας καθ’ όλη την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου αποτελούσε το σημαντικότερο πεδίο της στρατηγικής αντιπαράθεσης των δύο υπερδυνάμεων, συνεχίζει να αποτελεί πεδίο στρατηγικού ενδιαφέροντος πολύ περισσότερων, πλέον, μεγάλων δυνάμεων. Ο συνδυασμός στρατηγικής αντιπαράθεσης και εξέγερσης ανθρωπολογικά μεστών και επί αιώνες καταπιεσμένων εθνών που αξιώνουν ενδοκρατική και διακρατική ανασυγκρότηση, σημαίνει ότι η μετάβαση αναμένεται να διαρκέσει πολλές δεκαετίες. Για πολλές δεκαετίες, δηλαδή, θα έχουμε αστάθεια.
Θα προσπαθήσω να σταθώ, στο προαναφερθέν πρωτεύον γεγονός που συμβολίζει η έξοδος από την ηγεμονική αντιπαράθεση του Ψυχρού Πολέμου. Το γεγονός, δηλαδή, ότι μόλις τώρα εξερχόμαστε από την αποικιακή εποχή.
Το κύριο ερώτημα αφορά τον τρόπο που η είσοδός μας στην μετά-αποικιακή εποχή επηρεάζει το κρατοκεντρικό σύστημα που ιδρύθηκε στην Βεστφαλία το 1648 μ.Χ και που επικυρώθηκε στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ το 1945. Τα επίπεδα είναι τρία. Ενδοκρατικό, περιφερειακό και πλανητικό. Επειδή ακριβώς όπως υποστηρίξαμε το κρατοκεντρικό σύστημα διατηρεί και βαθαίνει τα μορφικά, δομικά και λειτουργικά του χαρακτηριστικά, η άνιση ανάπτυξη, οι φόβοι για την σχετική ισχύ των άλλων και τα διλήμματα ασφαλείας που προκαλούν διενέξεις και αστάθεια συνθέτουν το διεθνές σκηνικό όπως προβάλλεται στον 21 αιώνα
.Το ζήτημα δεν είναι να εξορκίσει κανείς αυτό το κρατοκεντρικό σύστημα αλλά να κατανοήσει τις ιδιότητές του. Κυρίως να κατανοηθεί ότι μέχρι να υπάρξουν, εάν ποτέ υπάρξουν, κοσμοσυστημικές δομές (με την έννοια ενός οικουμενικού κοσμο-κράτους) οι οποίες θα μπορούσαν να επιτρέψουν μια κεντρική πολιτικά εξουσία ρόλος της οποίας θα είναι η νομιμοποιημένη διακυβέρνηση των σχέσεων μεταξύ των ανεξαρτήτων εθνών, οι σχέσεις μεταξύ των κρατών θα συνεχίσουν να είναι σχέσεις δυνάμεως.
Αυτό εξάλλου το εξηγεί πολύ καλά κι ο σύνεδρος Γιώργος Κοντογιώργης ο οποίος πρωτοτυπώντας παγκόσμια εδώ και δεκαετίες γράφει για τον προ-Βυζαντινό κόσμο, την Βυζαντινή Οικουμένη και την εξέλιξη και ωρίμανση του πολιτικού πολιτισμού υπό το πρίσμα της κοσμοσυστημικής γνωσιολογίας που αναπτύσσει. Δηλαδή, την οικουμενικών προεκτάσεων ανθρωποκεντρική υποστασιοποίηση και ολοκλήρωση των εθνών με πρόσημο την ελευθερία. Πολιτική θεώρηση, εκτιμώ, η οποία εάν συγκριθεί με τις εξομοιωτικές και εξισωτικές διεθνιστικές ιδεολογικές θεωρήσεις του 19ου και 20ου αιώνα είναι πολύ διαφορετικά προσανατολισμένη.
Ανεξαρτήτως των προαναφερθέντων και ενόσω δεν θα έχουμε κοσμοσυστημικές προϋποθέσεις περιφερειακών και πλανητικών πολιτικών ρυθμίσεων, μπορούμε να αναφέρουμε μερικά ακόμη κεντρικά χαρακτηριστικά και τις βραχυχρόνιες και μεσοπρόθεσμες προϋποθέσεις του συγκαιρινού κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος.
Κατά πρώτον, δεν είναι μόνο το γεγονός ότι εισήλθαμε σε μετά-αποικιακή ιστορική φάση με όλες τις προαναφερθείσες συνέπειες. Είναι επίσης το γεγονός ότι τα εδαφικά οριοθετημένα συστήματα διανεμητικής δικαιοσύνης όλων των ανεξαρτήτων κρατών –συμπεριλαμβανομένων και περιοχών στις οποίες υπήρχαν μεγάλες εθνικές συγκλίσεις, για παράδειγμα των Αράβων– οδήγησαν στο περαιτέρω βάθεμα της ανθρωπολογικής ετερότητας κάθε κυρίαρχης κοινωνικής οντότητας. Σε συνδυασμό με τις άνισες αναπτυξιακές δυνατότητες
, βαθύτερη εθνοκρατική ετερότητα σημαίνει εντονότερη εθνοκρατοκεντρική διαφοροποίηση ακόμη και μεταξύ εθνικά και θρησκευτικά συγγενών κρατών όπως οι Άραβες ή αν το δούμε ευρύτερα τα μουσουλμανικά κράτη.Μια ακόμη συναρτημένη διάσταση αυτής της διαφοροποίησης είναι και η εξής: Όση επιρροή και αν είχαν τα εκατέρωθεν υλιστικά δόγματα του 20ου αιώνα με τα οποία οι δύο υπερδυνάμεις μεταμφίεσαν τις ηγεμονικές αξιώσεις ισχύος, η αλήθεια είναι μια, πασίδηλη και βαθύτατων προεκτάσεων για τα εκατοντάδες εκατομμύρια που πίστεψαν το αντίθετο: Μετά από ένα και πλέον αιώνα ιδεολογικών συγκρούσεων δεν υπάρχει η παραμικρή πολιτικά άξια λόγου ένδειξη ότι συγκροτήθηκαν προϋποθέσεις εκπλήρωσης των εσχατολογικών υποσχέσεων των εκατέρωθεν ιδεολογικών δογμάτων.
Αυτό το γεγονός καταμαρτυρείται ποικιλοτρόπως και κραυγαλέα. Μόνο μερικά εκατομμύρια παραληρούντων αριστεροδεξιών ορφανών διανοητών του Ψυχρού Πολέμου δεν το βλέπουν. Βολικά και λόγω κεκτημένης ταχύτητας παρασιτικών ενασχολήσεων εντός των παρωχημένων πανεπιστημίων συνεχίζουν να εκτοξεύουν ιδεολογικές σαπουνόφουσκες. Ερήμην των κοινωνιών που εν τω μεταξύ εξελίχθηκαν, καθημερινά μεθοδεύουν την αναπαραγωγή τους και την συνέχιση των παρασιτικών ενασχολήσεων. Κίβδηλη επιστημονική εγκυρότητα ευθέως ανάλογου όγκου βολικών αλληλοπαραπομπών, αναμασημάτων τετριμμένων ιδεολογημάτων, αναπαραγωγής θεωρημάτων και αυγατίσματος πηγών στις υποσημειώσεις που συνήθως κανείς δεν μπαίνει στον κόπο να ελέγξει.
Σε κάθε περίπτωση, θα μπορούσαν να γίνουν τρεις αναφορές για τις οποίες δεν έχουμε την πολυτέλεια να σφυρίζουμε αδιάφορα ή να γινόμαστε δέκτες μπερδεμένων ιδεολογικών απόψεων. Καταρχάς, ακόμη και αν ξεχάσουμε τα ανύπαρκτα πλέον έθνη των αυτοχθόνων Αμερικανών, η πορεία των ΗΠΑ τον τελευταίο αιώνα καταγράφτηκε επακριβώς: Οι ΗΠΑ επί δεκαετίες ως διεθνής δρών δεν επιδόθηκαν στην ανάπτυξη κάποιας αλτρουιστικής ή αγαθοεργής παγκόσμιας τάξης εθνικά αδιάφορων εμπόρων και χρηματιστών ή κάποιας καντιανής παγκόσμιας κοινωνίας
, αλλά ανελέητα δια πυρός και σιδήρου επιδίωξαν μια παγκόσμια ηγεμονία. Επιπλέον, μετά τον Ψυχρό Πόλεμο αυτή η ηγεμονική επιδίωξη εντάθηκε δεν μειώθηκε.Στην συνέχεια, το μορφικά πανομοιότυπο έτερον ιδεολογικό ήμισυ που ενσάρκωνε το συγκρότημα ωμής ισχύος που άκουε στο όνομα Σοβιετική Ένωση, κατάρρευσε ως χάρτινος πύργος για να αναδυθούν τα επί δεκαετίες καταπιεσμένα έθνη αξιώνοντας πολιτική κυριαρχία. Κανένας πολιτικά σκεπτόμενος άνθρωπος δεν έχει την πολυτέλεια να παραβλέψει το συγκλονιστικό γεγονός ότι το μεγαλύτερο και σημαντικότερο διεθνιστικό εγχείρημα της ιστορίας εξαφανίστηκε μέσα σε μια νύχτα.
Το επιστημονικά, πολιτικά και πνευματικά σημαντικότερο παράδειγμα, όμως, είναι άλλο: Είναι η ΕΕ. Για λόγους οικονομίας χρόνου και επειδή το ζήτημα αυτό το έχω αναλύσει εκτενώς σε πολλές δημοσιεύσεις, δεν θα επεκταθώ
. Μπορώ όμως να μνημονεύσω για λόγους σύγκρισης τον αλάνθαστο πολιτικό ορθολογισμό του Προέδρου Ντε Γκολ που υποστήριζε ότι η μεγαλύτερη πολιτική δύναμη είναι το έθνος και ότι δημοκρατία σημαίνει πως η εξουσία μπορεί να ασκείται μόνο εκεί που υπάρχει κοινωνία και λαϊκή κυριαρχία, αξιώνοντας έτσι μια ευρωπαϊκή διακρατική συσπείρωση εθνοκρατών. Τελικά κυριάρχησε μια ωμή και παρωχημένη λειτουργιστική διεθνιστική αντίληψη η οποία σε τελευταία ανάλυση συγκρινόμενη με το κομμουνιστικό εγχείρημα είναι από κάθε άποψη –κυρίως από την άποψη κατανόησης του χαρακτήρα και των λειτουργιών της ισχύος μέσα σε μια υλιστική δημόσια σφαίρα– ιδεολογική και πολιτική παιδική χαρά. Η λογική κατάληξη ήταν προδιαγεγραμμένη: Καταστολή όλων των πολιτικών προόδων και η εφήμερη, ελπίζουμε, κυριαρχία μιας αδιαφανούς και υπόγειας δυναστικής τεχνόσφαιρας που ακούει σε ονόματα όπως «τρόικα».Μια ακόμη ειδοποιός διαφορά, πάντως, είναι ότι η χειραφέτηση των πολιτών δεν συντελείται μόνο στις Ανατολικές και Νότιες χώρες που ήταν πρώην αποικίες αλλά και στο ίδιο το σπίτι των πρώην αποικιακών δυνάμεων όπου μέσα στην δημόσια σφαίρα δεν είναι πλέον δουλοπάροικοι. Διανύσαμε μεγάλη απόσταση μεταξύ της μετά-Μεσαιωνικής εποχής και οι πολίτες των πρώην αποικιακών κρατών είναι πλέον διαμορφωμένοι πολίτες και αξιώνουν ολοένα και περισσότερο φορά κίνησης της έμμεσης αντιπροσώπευσης προς πιο δημοκρατικές κατευθύνσεις. Τα κράτη αυτά δεν είναι πλέον «δοχεία ισχύος», όπως κάποια θεωρήματα τα ήθελαν, τα οποία στερούνται ουσιών, νοημάτων και πνευματικά περιεκτικών πολιτών. Όντως η μαζική παραγωγή, η μαζική κατανάλωση και η αστικοποίηση μπορεί να οδήγησαν πολλούς σε υποβάθμισή τους στην κλίμακα των ανθρωπολογικών ποιοτήτων, κατιτί εξάλλου το οποίο συχνά δεν κρύβεται, πλην μια τέτοια υποβάθμιση δεν συμπεριλαμβάνει όλους τους πολίτες και σίγουρα όχι την πλειονότητα.
Ανεξαρτήτως διϋποικειμενικών εκτιμήσεων, πάντως, οι βαθμίδες ανθρωπολογικής και πολιτικής ανάπτυξης καταμαρτυρούνται, συνήθως, σε στιγμές κρίσεων και κινδύνων τους οποίους διατρέχει μια εθνοκρατική οντότητα. Την στιγμή εκείνη, έγραψε κάποτε
Raymond Aron, κανείς μπορεί να διαπιστώσει έγκυρα τις ιδιότητες και της βαθμίδες ανθρωπολογικής συγκρότησης των μελών ενός έθνους.Η πατερναλιστική και εξεζητημένη κρατική έμμεση δεσποτεία η οποία ελέω γιγαντιαίων εισροών κλεμμένων πλουτοπαραγωγικών πόρων άλλων εθνών συντηρούσε μια επίπλαστη ευημερία είχε την πολυτέλεια να μεταμφιέζεται διάφορα ιδεολογικά ενδύματα. Τώρα και αυτή λόγω οικονομικής κρίσης αποκαλύφτηκε και λογικά οδεύει προς το τέλος της καθιστώντας την κοινωνικοπολιτική ρευστότητα καθολικό φαινόμενο σε Ανατολή, Δύση, Βορρά και Νότο.
Η μετά-αποικιακή εποχή συμβολικά τουλάχιστον έχει ως αφετηρία το 1990. Ήδη τονίσαμε κάτι που εκτιμάται καίριο για τις στάσεις, την συμπεριφορά και τις διαδράσεις στην διεθνή πολιτική. Είναι το γεγονός ότι τα βασικά χαρακτηριστικά του κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος είναι αναλλοίωτα. Ιδιαίτερα τα λιγότερο ισχυρά κράτη και κοινωνίες όπως οι εξεγερμένες Ανατολικά του Αιγαίου, δεν έχουν την πολυτέλεια να αλληθωρίσουν ξανά πολιτικά. Προγραμματικά και ιδεολογικά προσδιορισμένα καθεστωτικά πρότυπα ποτέ δεν υπήρξαν και ποτέ δεν θα υπάρξουν παρά μόνο ως επίπλαστες κατασκευές.
Υπάρχει μόνο Πολιτική συγκρότηση συμβατή με τον πολιτικό πολιτισμό δημοκρατικά νοούμενο και φορά κίνησης προσανατολισμένη στην πολιτική ελευθερία. Το γεγονός ότι η μετά-Μεσαιωνική Ευρώπη διάθετε δουλοπάροικους και όχι πολίτες με αποτέλεσμα να γεννηθούν τα ανθρωποκατασκευαστικά μοντερνιστικά δόγματα δεν είναι πειθαναγκαστικό οι κοινωνίες να συνεχίσουν να κτίζουν τείχη γύρω από την πολιτική δημόσια σφαίρα με αδιέξοδο και ατελέσφορο σκοπό να κρατηθεί το πνεύμα των πολιτών εκτός της εθνοκρατικής ζωής.
Ούτε επίσης είναι πειθαναγκαστικό κανείς να λαμβάνει υπόψη τις φαντασιόπληκτες παρακρούσεις περί ενός κατά καιρούς επερχόμενου ενοποιημένου πλανήτη εξομοιωμένου ανθρωπολογικά και εξισωμένου πολιτικά. Η παράκρουση και η φαντασιοπληξία σε αναλύσεις γεμάτες ιδεολογικά «θα»
, τίποτα! δεν προσφέρουν στην επιστήμη, αν βέβαια θεωρήσουμε την πολιτική σκέψη όχι ως χόμπι φαντασίας ή παρασιτική ενασχόληση αλλά ως προσπάθεια κατανόησης της αληθινής ανθρώπινης κατάστασης. Αν κάτι μπορούμε να διδαχθούμε από την διαδρομή της πολιτικής σκέψης, ιδιαίτερα των Νέων Χρόνων, καταμαρτυρείται ότι επιστημονικός παρασιτισμός είναι αίτιο αβάστακτων ανθρώπινων κακουχιών.Ακόμη και όταν εκδηλώνεται ως προπαγάνδα υπέρ της οικείας πατρίδας
, είναι μεν κατανοητή και λογική στάση ως εκ της φύσεως του ανταγωνιστικού διεθνούς συστήματος, πλην είναι δεοντολογικά μια έωλη στάση, καθότι αντί επίσημου προπαγανδιστή κανείς ενδύεται επιστημονικές μεταμφιέσεις για να προσδώσει στα λεγόμενά του κίβδηλη επιστημονική εγκυρότητα. Εκτός κάθε λογικής βρίσκεται σίγουρα η ψυχική αρρώστια ή η υψηλά έξωθεν αμειβόμενη αντίστοιχη προπαγανδιστική στάση κατά της οικείας πατρίδας. Κοντολογίς, όταν η επιστήμη δεν πειθαρχείται από περιγραφική ουδετερότητα, αξιολογική ελευθερία, ερμηνευτική αντικειμενικότητα και αποδοχή-παραδοχή των κοινωνικοντολογικών γεγονότων, δεν είναι επιστήμη. Για να βρει βεβαίως κανείς τέτοιου είδους επιστήμη θα πρέπει να ψάξει πολύ.Τελειώνοντας,
θα παρακάμψω πολλά για να τονίσω την ειδοποιό διαφορά που αφορά καίρια τις αναδιατάξεις των πάντων στην Μέση και Μείζονα Μέση Ανατολή.Είναι το γεγονός ότι μέσα στο καζάνι της διεθνούς πολιτικής που κοχλάζει
, εμφανίζεται ορμητικά το πνεύμα ως πολιτική εισροή, κατιτί λίγο πολύ άγνωστο για τις κυρίαρχες δυτικές δυνάμεις (και μέχρι το 1990 και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης αλλά όχι της μετά-Σοβιετικής Ρωσίας ή των υπόλοιπων διάδοχων κρατών).Όπως ήδη υπαινιχθήκαμε, οι πολίτες πλέον σε Ανατολή, Βορρά, Δύση και Νότο γράφουν στα παλαιότερα των υποδημάτων τους τις ιδεολογικές σαπουνόφουσκες της μοντερνιστικής παράκρουσης περί μιας αποκλειστικά υλιστικής δημόσιας σφαίρας.
Εμπράγματα ο πνευματικός κόσμος των πολιτών εισρέει ορμητικά συν-διαμορφώνοντας το Πολιτικό γεγονός στην βάση κλασικών προτύπων πολιτικού πολιτισμού που θεωρούν τον τρόπο ζωής όχι υπόθεση κάποιου προγραμματικού κατασκευαστικού ιδεολογικού δόγματος αλλά προϊόν ενός αθλήματος συλλογικού κατ’ αλήθειαν βίου. Προϊόν σύμμειξης και μέθεξης αισθητών και πνευματικών κριτηρίων κα παραγόντων που διαμορφώνουν και αναδιαμορφώνουν την πολιτική ζωή σύμφωνα με την πολιτική ανθρωπολογία κάθε κοινωνικής οντότητας.
Με όρους δημοκρατικής αντίληψη της πολιτικής όπως ήδη την προσδιορίσαμε σε αναφορά με την σχέση εντολέων και εντολοδόχων
, οι άνθρωποι αξιώνουν εμπράγματα τον προσδιορισμό ηθικών και κανονιστικών δομών που συγκροτούν τα θεμέλια της πολιτειακής ζωής, δηλαδή την διανεμητική δικαιοσύνη.Σκεφτόμενος φωνακτά και έχοντας δίπλα μου τον Γιώργο Κοντογιώργη με τεράστιες ερευνητικές και συγγραφικές επιδόσεις στο πεδίο της πολιτικής και κοινωνικής ιστορίας των εθνών Ανατολικά και Δυτικά του Αιγαίου, παρατηρώ ότι ακόμη και έθνη που είναι φορείς θεοκεντρικών δογμάτων όπως το Ισλάμ επιδιώκουν να συγκροτηθούν πολιτικά όχι στην βάση μιας δεσποτικής ιεραρχίας αλλά με πρόταγμα τον ρόλο του πολίτη ως εντολέα που μπορεί να διαμορφώνει την εθνική δημόσιά του σφαίρα συμπεριλαμβάνοντας τόσο πνευματικά όσο και αισθητά κριτήρια και παράγοντες.
Αθήνα 10.12.2012
Υστερόγραφο επί επιστημολογικών ζητημάτων γραμμένο για το αναρτημένο κείμενο
έπεται
------------------------------
Όλες οι εισηγήσεις του συνεδρίου
Διεθνές Συνέδριο «Οι Εξεγέρσεις στον Αραβο-Μουσουλμανικό κόσμο:
Ζητήματα Eιρήνης και Σταθερότητας στη Μεσόγειο».
10 - 12 Δεκεμβρίου 2012
Δευτέρα 10 Δεκεμβρίου
Έναρξη του Συνεδρίου
Χαιρετισμοί
9.00-9.05: Θεοδόσιος Πελεγρίνης, Καθηγητής, Πρύτανης του Ε.Κ.Π.Α.
9.05-9.10: Αμαλία Μόζερ, Καθηγήτρια, Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής
9.10-9.15: Dr. Ref`at Es-Sa`eed, Γερουσιαστής Αιγύπτου, Πρόεδρος του Κόμματος Taggamoo, (Aιγυπτιακή κοινοβουλευτική Αριστερά), Επίτιμος Διδάκτορας Ε.Κ.Π.Α.
9.15-9.20: Ιωάννης Θ. Μάζης, Καθηγητής, Πρόεδρος του Τμήματος Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α.
Πρόεδρος: Ιωάννης Θ. Μάζης, Καθηγητής, Πρόεδρος του Τμήματος Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α.
9.30-9.50: Γεώργιος Κοντογιώργης, Καθηγητής, Πρώην Πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου, «Θρησκεία και Πολιτισμός. Το Ισλάμ στον Κοσμοσυστημικό Χρόνο»/«Religion and Culture: Islam in the Cosmosystemic Time».
9.50-10.10: Παναγιώτης Ήφαιστος, Καθηγητής, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιά, «Στρατηγική αντιπαράθεση στην μεταψυχροπολεμική εποχή και αστάθμητοι ανθρωπολογικοί παράγοντες της μετά-αποικιακής εποχής»/Strategic conflict in the post-Cold war era and imponderable factors in the post-colonial era».
10.10-10.30: Νότης Μαριάς, Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Βουλευτής, «Η οικονομική κρίση ως παράγωγο του ιδίου γεωπολιτικού ανταγωνισμού που δημιούργησε την “Αραβική Άνοιξη”»/«Economic crises as a product of the same geopolitical antagonism underpinning the "Arab Spring"».
10.30-10.50: Γεώργιος Γεννηματάς, Πρέσβης ε.τ., «Τα χαρακτηριστικά των αραβικών εξεγέρσεων, εξελίξεις και προοπτικές. Τουρκικός παράγων»/«The features of the Arab uprisings, developments and prospects: The Turkish factor».
10.50-11.10: Sait Cetinoglou: Καθηγητής, Free University-Turkey and Middle East Forum Foundation, «Τι αναζητά ο υποτελής του Βοσπόρου στην Συρία»/«What wants the Vassal of Bosphorus in Syria».
11.10-11.17: Εισηγητής: Αιμιλία Θεμοπούλου, Αναπλ. Καθηγήτρια, Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α.
11.20-11.50: Συζήτηση
11.50-12.00: Διάλειμμα-καφές
Πρόεδρος: Σπυρίδων Φλογαΐτης, Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου, Τμήμα Νομικής, Ε.Κ.Π.Α.
12.10-12.30: Ρένα Δούρου, Βουλευτής, «Το ζήτημα της ειρήνης στη ΝΑ Μεσόγειο»/«Τhe question of the Peace in S/E Mediterranean».
12.30-12.50: Ηλίας Κουσκουβέλης Καθηγητής, Πρώην Πρύτανης Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Τμήμα Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών, «Η Αραβική Άνοιξη υπό το πρίσμα της "δεύτερης αντεστραμμένης εικόνας"»/«The Arab Spring under the light of the “second image reversedhy”».
12.50-13.10: Κωστής Σταμπολής, Εκτελεστικός Διευθυντής & Επίτιμος Πρόεδρος Ινστιτούτου Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης (Ι.Ε.Ν.Ε.), «Η Αραβική Άνοιξη και οι Επιπτώσεις στην Αγορά Πετρελαίου»/«The Arab Spring and Oil Market Implications».
13.10-13.30: Δρ. Ηλίας Κωνοφάγος, Χημικός Μηχανικός, Διδάκτωρ της Ecole Centrale Paris και της Σχολής του Γαλλικού Ινστιτούτου Πετρελαίου, π. Δ/ντής Δημοσίας Επιχειρήσεως Πετρελαίου, «Τα αναμενόμενα αποθέματα Φυσικού Αερίου της Νοτιοανατολικής Μεσογείου & η Ασφάλεια Εφοδιασμού της Ε.Ε.»/ «Contribution of the East Mediterranean Gas Reserves to the Security of E.U. Supply».
13.30-13.50: Κωνσταντίνος Γώγος, Λέκτορας, Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α., «Το πολιτικό Ισλάμ στην Μέση Ανατολή: μια ιστορία αποτυχίας ή επιτυχίας?»/«Political Islam in the Middle East: Α story of failure or of success ?».
13.50-14.10: Μάριος Ευριβιάδης, Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πάντειο Πανεπιστήμιο, «Γεωπολιτικές, ιδεολογικές και θρησκευτικές συγκρούσεις στη Ανατολική Μεσόγειο και στη Μέση Ανατολή»/«Geopolitical, ideological and religious conflicts in the Eastern Mediterranean and the Middle East».
14.10-14.17: Εισηγητής: Σπυρίδων Λίτσας, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Διεθνών Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
14.20-14.50: Συζήτηση
14.50 -16.00: Γεύμα
Πρόεδρος: Ηλίας Κουσκουβέλης, Καθηγητής, Πρώην Πρύτανης Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Τμήμα Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών.
16.10-16.30: Ιωάννης Θ. Μάζης, Καθηγητής, Διευθυντής του Εργαστηρίου Γεωπολιτισμικών Αναλύσεων Ευρύτερης Μέσης Ανατολής και Τουρκίας, Πρόεδρος του Τμήματος Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α., «Γεωπολιτική Ανάλυση του Συστήματος της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής στην παρούσα Συγκυρία»/«Geopolitical Analysis of the Broader Middle East-System in the present Conjucture».
16.30-16.50: Περικλής Νεάρχου, Πρέσβης ε.τ. της Κυπριακής Δημοκρατίας, «Παλαιές και Νέες Συγκρούσεις στην Ανατολική Μεσόγειο και στη Μέση Ανατολή»/« Former and Recent Conflicts in the East Mediterranean and the Middle East ».
16.50-17.10: Dr. Ref`at Es-Sa`eed, Γερουσιαστής Αιγύπτου, Πρόεδρος του Κόμματος Taggamoo, (Aιγυπτιακή κοινοβουλευτική Αριστερά), Επίτιμος Διδάκτορας Ε.Κ.Π.Α., «25th of January… An Impromptu Spring Followed by a Prolonged Autumn»
17.10-17.30: Κυριάκος Νικολάου-Πατραγάς, (Dr.J.), Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α., «Το Αιγυπτιακόν Σύνταγμα: Σχέσεις κράτους και θρησκείας»/« The Egyptian Constitution. Relations between state and religion ».
17.30-17.50: Δρ. Ντίνος Νικολάου, Γεωλόγος Πετρελαίων, Ενεργειακός Οικονομολόγος, «Έρευνες Πετρελαίου και Εθνική Κυριαρχία: Οι Περιπτώσεις της Ελλάδας και της Κύπρου»/«Petroleum Exploration and National Sovereignty: The cases of Greece and Cyprus».
17.50-17.57: Εισηγητής: Δρ. Ηλίας Ηλιόπουλος, Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α.
18.00-18.30: Συζήτηση
18.30-18.40: Διάλειμμα – Καφές
Πρόεδρος: Περικλής Νεάρχου, Πρέσβης ε.τ. της Κυπριακής Δημοκρατίας,
18.50-19.10: Δρ. Αλέκος Στογιάννος, Εργαστήριο Γεωπολιτισμικών Αναλύσεων Ευρύτερης Μέσης Ανατολής & Τουρκίας, Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α., «O Φρειδερίκος Ράτσελ και το Ανατολικό Ζήτημα: Η διαχρονική αναλυτική ισχύς του Τέταρτου Γεωπολιτικού Πυλώνος»/«Friedrich Ratzel and the Eastern Question: The diachronic analytic validity of the Forth Geopolitical Pilar».
19.10-19.30: Μιχάλης Σαρλής, Υποψήφιος Διδάκτορας, Εργαστήριο Γεωπολιτισμικών Αναλύσεων Ευρύτερης Μέσης Ανατολής & Τουρκίας, Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α., «Ο γεωπολιτικός αντίκτυπος της κρίσης στη Συρία στην εσωτερική υπόθεση του Λιβάνου»/«The Geopolitical Impact of the Syrian Crisis on the Internal Situation of Lebanon».
19.30-19.50: Δρ. Ηλίας Ηλιόπουλος, Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α., «Δυτικός Ηθικιστικός Οικουμενισμός και Συνέπειες για τον Ισλαμικό Κόσμο»/«West moralistic Ecumenism and implications on Islamic World».
19.50-19.57: Εισηγητής: Μιχάλης Σαρλής, Υποψήφιος Διδάκτορας, Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α.
20.00-20.30: Συζήτηση
Τρίτη 11 Δεκεμβρίου
Πρόεδρος: Παναγιώτης Ήφαιστος, Καθηγητής, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιά.
9.10-9.30: Φραγκούλης Φράγκος, π. Αρχηγός Γενικού Επιτελείου Στρατού, π. Υπουργός Εθνικής Άμυνας, «Η Τουρκία και ο συριακός εμφύλιος»/«Turkey and the Syrian civil War».
9.30-09.50: Σπυρίδων Λίτσας, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, «‘‘The Arab Spring’’ and Stasis: Domestic Political Review in an International Context Analysis».
9.50-10.10: Γιώργος Βοσκόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, «The Arab world in a transition process through the Arab spring phenomenon».
10.10-10.30: Hassan Badaoui, Επίκουρος Καθηγητής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, «Η “Αραβική άνοιξη” και η παρούσα ιστορική συγκυρία»/«‘‘The Arab Spring’’ and the present historical conjuncture».
10.30-10.50: Μπουλές Παρασκευάς, RN, MsC International medicine - Health crisis management, Director of Emergency Department Metropolitan Hospital. «Qualitative investigation of the experience of war injured survivors: The case of Libya».
10.50-10.57: Εισηγητής: Κωνσταντίνος Γώγος, Λέκτορας, Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α.
11.00-11.30: Συζήτηση
11.30-11.40: Διάλειμμα-καφές
Πρόεδρος: Αιμιλία Θεμοπούλου, Αναπλ. Καθηγήτρια, Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α.
11.50-12.10: David Menashri, Καθηγητής, Διευθυντής του Κέντρου Ιρανικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Τel Aviv, «Iran, the Middle East and Israel following the Gaza War».
12.10-12.30: Βιργινία Μπαλαφούτα, Υποψήφια Διδάκτορας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, «"MedMENA Privilege Principle" - Η Μεσογειακή Ζώνη MENA ως ιδανική περιοχή για πιλοτική εφαρμογή ιδεών νομής και διακυβέρνησης διακρατικών ποταμών»/«"Med MENA Privilege Principle" - The Mediterranean MENA Region as an ideal area for pilot implementation of ideas on transboundary rivers sharing and governance».
12.30-12.50: Νικόλαος Ουζούνογλου, Καθηγητής, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, «Η Τίρβη στον Αραβικό Κόσμο και το μέλλον των Χριστιανικών Κοινοτήτων στην Μέση Ανατολή»/«The Turbulence in the Arab World and the Future of the Christian Communities in Middle East».
12.50-12.57: Εισηγητής: Αντώνης Δεριζιώτης, Λέκτορας, Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α.
13.00-13.30: Συζήτηση
13.30-15.00: Γεύμα
Πρόεδρος: Αmikam Nachmani, Καθηγητής, Πρόεδρος του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Bar-Ilan, Ισραήλ.
15.10-15.30: Νικόλαος Ραφτόπουλος, Λέκτορας, Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, «Οι σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Κουρδικής Αυτόνομης Περιοχής του Ιράκ μετά την εκδήλωση της κρίσης στη Συρία»/«The relations between Turkey and Kurdish Autonomous Area of Iraq since the onset of the Syrian crisis».
15.30-15.50: Δρ. Κωνσταντίνος Γρίβας, Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α., «Δυνητικές Συνέπειες της Νατοϊκής Στρατιωτικής Επεμβάσεως στη Λιβύη επί της Διεθνούς Αρχιτεκτονικής Ασφαλείας»/ «Potential Consequences of NATOmilitary intervention in Libya on International Security Structure».
15.50-16.10: Ιωάννης Σωτηρόπουλος, Υποψήφιος Διδάκτορας, mPhil «Οι Αραβο-μουσουλμανικές εξεγέρσεις ως φαινόμενο ανάσχεσης της Ρωσίας»/«The Arab-Muslim Uprisings as a Phenomenon for the Containment of Russia ».
16.10-16.30: Αντώνης Δεριζιώτης, Λέκτορας, Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α., «Turkey and Syria caught in the whirlwind of the Arab Spring: The Kurdish issue revisited».
16.30-16.37: Εισηγητής: Δρ. Κωνσταντίνος Γρίβας, Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α.
16.40-17.10: Συζήτηση
Τετάρτη 12 Δεκεμβρίου
Πρόεδρος: Ελένη Σελλά, Καθηγήτρια, Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α.
9.10-9.30: Michel Roche, Διπλωμάτης - Σύμβουλος: « Les défis et réponces des structures politico-diplomatiques ».
9.30-9.50: Dr. Jean Guellec, Ερευνητής στο Institut Choiseul, Paris: «Questions de sécurité en Méditerranée orientale».
9.50-10.10: Δρ. Αναστάσιος Μαρίνος, τ. Αντιπρόεδρος Συμβουλίου Επικρατείας, «Η “αραβική άνοιξις”. Αίτια και Συνέπειαι. Δικαιώματα και Υποχρεώσεις»/«‘‘The Arab Spring’’. Causes and effects. Rights and Obligations».
10.10-10.30: Κέλλυ Μπουρδάρα, Καθηγήτρια., Νομική Σχολή Αθηνών, Ε.Κ.Π.Α., «Η “Αραβική Άνοιξη” και η Ορθοδοξία»/«Arab Spring and Orthodox Catholic Church».
10.30-10.50: Béril Dedeoglu, Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Galatasaray, Τουρκία, «L’influence du “printemps arabes” sur les équilibres des grandes puissances».
10.50-10.57: Εισηγητής: Κυριάκος Νικολάου-Πατραγάς, (Dr.J.) Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α.
11.00-11.30: Συζήτηση.
11.30-11.40: Διάλειμμα-καφές
Πρόεδρος: Béril Dedeoglu, Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Galatasaray, Τουρκία.
11.50-12.10: Dr. Zuhal Mert Uzuner, Τμήμα Πολιτικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Marmara, «The “Arab Spring” in the Turkish Grand National Assembly: Notes and Discussions on Syria».
12.10-12.30: Έφη Κάννερ, Λέκτορας, Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α., «Κάποιες έμφυλες όψεις της "Αραβικής Άνοιξης"»/«Some gendered aspects of the "Arab Spring"».
12.30-12.50: John Nomikos, Διευθυντής ερευνών, Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών και Αμερικανικών Σπουδών, (RIEAS), «The role of Open sources intelligence (OSINT) Networks in the Mediterranean Think Tanks: A tool for Geopolitical Analysis».
12.50-13.10: Αmikam Nachmani, Καθηγητής, Πρόεδρος Τμήματος Πολιτικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Bar-Ilan, Ισραήλ, «Greece-Israel: A third Chance».
13.10-13.30: Δρ. Φοίβος Αποστολόπουλος, Αναλυτής Άμυνας και Ασφάλειας, «Οι Δυνητικές Συνέπειες της Αραβικής Άνοιξης για την Τρομοκρατική Απειλή στην Ευρώπη»/«The implications of the “Arab Spring”for the terrorist threat to Europe».
13.30-13.37: Εισηγητής: Ιωάννης Σαλαβράκος, Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Δυτικής Ελλάδος.
13.40-14.10: Συζήτηση
14.10-15.30: Γεύμα
Πρόεδρος: Κωστής Σταμπολής, Εκτελεστικός Διευθυντής & Επίτιμος Πρόεδρος Ινστιτούτου Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΙΕΝΕ).
15.40-16.00: Ειρήνη Χριστινάκη, Καθηγήτρια, Αρχιμ. Αρίσταρχος Γκρέκας, «Ο ρόλος των Ορθόδοξων Ανατολικών Εκκλησιών στην οικοδόμηση της ειρήνης. Το δέον και το πραγματικό ενώπιον των σύγχρονων προκλήσεων»/«Eastern Orthodox Churches and their role in peace-building. Deontology and Reality before contemporary challenges».
16.00-16.20: Καθηγήτρια Ελένη Σελλά, Μαρία Μαυροπούλου (Λέκτορας) & Κωνσταντίνος Γώγος (Λέκτορας), Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α: « Η “Αραβική Άνοιξη” στον ελληνικό και στον τουρκικό τύπο»/«The ‘Arab Spring’ in the Greek and the Turkish press ».
16.20-16.40: Αιμιλία Θεμοπούλου, Αναπλ. Καθηγήτρια, Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α., «Το Ισλάμ ως πολιτική ιδεολογία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία»/« L’islam comme idéologie politique dans l’Empire Ottoman ».
16.40-17.00: Ιωάννης Σαλαβράκος, Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Δυτικής Ελλάδος: «Oil and the Middle East: The lessons from Economic History».
17.00-17.20: Δρ. Γιώργος Φίλης, Deree College, «European Energy Security and the Eastern Mediterranean: A source of 'salvation' or a locus of friction?».
17.20-17-27: Εισηγητής: Ιωάννης Θ. Μάζης, Καθηγητής, Πρόεδρος του Τμήματος Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α.
17.30-18.00: Συζήτηση
18.00-18.10: Συμπεράσματα- Λήξη του Συνεδρίου
19.00-22.00: Μπουφέ