75BigPowers15

Στην κορυφή των προτεραιοτήτων του μαθήματος είναι να κατανοηθούν τα βαθύτερα διαμορφωτικά αίτια των συμπεριφορών των ισχυρών και ηγεμονικών δυνάμεων της διεθνούς πολιτικής της σύγχρονης εποχής. Σε άλλα μαθήματα, τόσο υποχρεωτικά όσο και επιλογής, εξετάζονται οι μεγάλες δυνάμεις περιπτωσιολογικά. Στο παρόν μάθημα θα εστιάσουμε την προσοχή στα δομικά κριτήρια και παράγοντες όπως εξελίχθηκαν και διαμορφώθηκαν τους τελευταίους αιώνες και όπως προβάλλονται στον 21ο αιώνα. Συστηματικά, στην βάση των περιπτωσιολογικών μελετών του John Mearsheimer, στο Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, ενός από τα σημαντικότερα κείμενα διεθνών σχέσεων των τελευταίων δεκαετιών, θα εξετάσουμε όπως ήδη αναφέρθηκε πιο πάνω την διαδρομή, τις σχέσεις και την συμπεριφορά των μεγάλων δυνάμεων από τους Ναπολεόντειους Πολέμους μέχρι τις μέρες μας. Η ανάλυση, μεταξύ άλλων, θα περιστραφεί γύρω από κεντρικά θεωρητικά ερωτήματα που αφορούν τον ρόλο της ισχύος στην διεθνή πολιτική, τις συμπεριφορές και τις συνέπειες λόγω ανακατανομών ισχύος, τον τρόπο που οι μεγάλες δυνάμεις αντιλαμβάνονται το συμφέρον επιβίωσης, τα διλήμματα ασφαλείας, τις στρατηγικές που ακολουθούν στο πλαίσιο υπερπόντιων εξισορροπήσεων και την θέση των λιγότερο ισχυρών κρατών στις συμπληγάδες των ανταγωνισμών και συγκρούσεων. Θα καταβληθεί ιδιαίτερη προσπάθεια να συναχθούν συμπεράσματα αναφορικά με τις συνέπειες για κράτη όπως η Ελλάδα και τις επιλογές ή καταναγκασμούς που δημιουργούνται στην εθνική τους στρατηγική. Κεντρικό ζητούμενο είναι η αποτίμηση των θεωριών όπως διδάχθηκαν στα προηγούμενα μαθήματα. Σκοπός: Η ιεράρχηση και αξιολόγηση των ερμηνευτικά πιο σημαντικών θεωριών που εξηγούν τόσο την εξωτερική πολιτική των μεγάλων δυνάμεων όσο και την διεθνή πολιτική ευρύτερα.

Κατά την διάρκεια του μαθήματος συχνά θα συκγρίνουμε τους John Mearsheimer και Kenneth Waltz. Παραθέτουμε εδώ συνοπτικά περίοληψη των κεντρικών θέσεων του τελευταίου όπως τους συνόψισε ο καθηγητής Αθανάσιος Πλατιάς στην εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης.

Παρατίθενται δέκα αρχές του Kenneth Waltz για τον δομικό ρεαλισμό όπως τις συνοψίζει ο Καθηγητής Αθανάσιος Πλατιάς στην εισαγωγή του έργου του K. Waltz Θεωρία διεθνούς πολιτικής (Εκδόσεις Ποιότητα 2010), σ. 10-12. Το βιβλίο αυτό που διδάσκεται από άλλο καθηγητή είναι απολύτως συναφές με το πεδίο του παρόντος μαθήματος

1. Η έλλειψη ρυθμιστικής εξουσίας στο διεθνές σύστημα παίζει καθοριστικό ρόλο στη συμπεριφορά των κρατών και στη σταθερότητα ή στην αστάθεια του διεθνούς συστήματος (άναρχο διεθνές σύστημα).

2. Καθώς απουσιάζει η υπερκρατική εξουσία, η οποία θα μπορούσε να ρυθμίζει τον ανταγωνισμό, οι σχέσεις των κρατών είναι κατά βάση ανταγωνιστικές και πολλές φορές συγκρουσιακές (ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα).

3. Τα κράτη σε ένα τέτοιο ανταγωνιστικό σύστημα πρέπει από μόνα τους να μεριμνήσουν για την ασφάλειά τους (αρχή της αυτοβοήθειας).

4. Τα κράτη στο άναρχο διεθνές σύστημα αναγκάζονται να λάβουν μέτρα, για να αυξήσουν την ασφάλειά τους. Τα μέτρα αυτά όμως μειώνουν την ασφάλεια των άλλων. Αυτό ανατροφοδοτεί την ανασφάλεια και τον ανταγωνισμό. Αυτό είναι το γνωστό «δί-

5. Τα κράτη είναι οι βασικοί δρώντες στο διεθνές σύστημα άρα και η βασική μονάδα ανάλυσης των διεθνών σχέσεων (κρατικοκεντρικό διεθνές σύστημα).

6. Τα κράτη επειδή είναι «ευαίσθητα στο κόστος» έχουν κάθε λόγο να συμπεριφέρονται ορθολογικά. Τα λάθη τιμωρούνται (αρχή του ορθολογισμού).

7. Κυρίαρχος στόχος του κράτους είναι η κατοχύρωση της ασφάλειάς του, δηλαδή η επιβίωση, η διατήρηση της εδαφικής κυριαρχίας και της εθνικής ανεξαρτησίας/αυτονομίας (βασικό εθνικό συμφέρον).

8. Τα κράτη επιδιώκουν να αποκτήσουν «ισχύ», η οποία είναι το κύριο «νόμισμα» στη διεθνή πολιτική (επιδίωξη ισχύος).

9. Σε ένα ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα τα κράτη έχουν κίνητρο να εξισορροπήσουν τους αντιπάλους τους (στρατηγική εξισορρόπησης), για να αυξήσουν την ασφάλειά τους.

10. Οι μεμονωμένες προσπάθειες που καταβάλλουν τα κράτη να εξισορροπήσουν τους αντιπάλους τους, συμβάλλουν στη δημιουργία ενός αυτορυθμιζόμενου συστήματος ισορροπίας δυνάμεων που με τη σειρά του δύναται να συμβάλλει στη διατήρηση της ειρήνης (αρχή της ισορροπίας ισχύος). Η κατανομή ισχύος στο διεθνές σύστημα συμβάλλει στη σταθερότητα ή στην αστάθεια του συστήματος.

Ο Κονδύλης περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο θέτει το ανθρωπολογικό ζήτημα και στα τρία επίπεδα ανάλυσης.

Διεθνής δικαιοσύνη, ανθρώπινα δικαιώματα, δημοκρατία … αξιώσεις ισχυρού για δεσμευτική ερμηνεία διεθνών κανονιστικών ρυθμίσεων είναι αξιώσεις ισχύος:

Ρόλος κοινωνικοθεωρίας ως προπαγανδιστικού μηχανισμού: «όταν το Πεντάγωνο σχεδιάζει την στρατηγική στον 21 αιώνα δεν ρωτά ή ακούει τον Χάμπερμανς»

«όσα ωφελούν τους ιδιοτελείς προπαγανδίζουν οι αφελείς»

Αντίφαση μεταξύ κατά κράτος τάξης και δικαιοσύνης που κατανέμει πόρους και δεσμεύει το δικαιακό περιεχόμενο των κανόνων κατανομής και των αξιώσεων παραγωγής και κατανομής με τρόπο που διαπερνά, αποδυναμώνει, αλλοιώνει και καταργεί την εθνική-κρατική τάξη-δικαιοσύνη χωρίς να την αντικαθιστά με κάτι άλλο.

Ιδεολογικοί παραλογισμοί: δεν διακρίνουν κοινωνικό γίγνεσθαι από οικονομικό ή τεχνολογικό γίγνεσθαι σε πλανητικό επίπεδο.

(όσοι χρησιμοποιούν Microsoft Windows ενώνονται κοινωνικά και πλανητικά δημιουργώντας Πολιτικά γεγονότα;)

«Ο ισχυρός επιβάλλει τους όρους της κατανομής»

«Τα σύνορα που γκρέμισαν οι τάσεις της παγκοσμιοποίησης θα ξαναστήσουν τρομεροί αγώνες κατανομής» 122

Μεταμοντερνισμός: απόλυτη προτεραιότητα στην λειτουργική-υλική διάσταση της παραγωγής και κατανομής με το να αφαιρεί από την δημόσια σφαίρα τις ουσίες και τα νοήματα, δηλαδή τον πνευματικό κόσμο των ανθρώπων.

Ιδεώδες της υλικής ισοτιμίας. Ισότητα; Αιώνιο ζήτημα που αφορά την αποτελεσματικότητα την παραγωγικότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη, τις κοινωνικές ιεραρχίες, την διακυβέρνηση.

Ον και Δέον: παμπάλαια η προσπάθεια συνύφανσης

41 Τεχνόμορφες, λειτουργιστικές, υλιστικές, οικονομικιστικές ερμηνείες για το επερχόμενο μέλλον: Μια καινούργια και αδιέξοδη ουτοπία.

Όποιος επαγγέλλεται οικουμενικές αλήθειες απαιτείται να έχει την ισχύ να τις επιβάλει παγκόσμια καθότι η «αλήθεια» ενέχει την δική της τυπική λογική που δεν συμβαδίζει με των άλλων.

(ΝΒ. Ο Πάπας σκόνταψε στην αξίωση κυριαρχίας-ελευθερίας, Η ΕΣΣΔ σκόνταψε στην Αμερική, Η Αμερική σκόνταψε στα λάθη υπερεπέκτασης

Διάκριση μεταξύ ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πολιτικών δικαιωμάτων. Η Δύση αναφέρεται στα δεύτερα και όχι σε όλα τα δικαιώματα δεσμεύοντας μάλιστα την ερμηνεία του «πολιτικού» σύμφωνα με τα συμφέροντά της.

Σχετικά και απόλυτα κέρδη που συνυφαίνονται με την άνιση ανάπτυξη και τα διλήμματα ασφαλείας

Χυδαίος μαρξισμός με αντεστραμμένα πρόσημα

Κ/αντ δεν είπε δεν πολεμούν οι δημοκρατίες, πιθανολόγησε

Ποιος προσφέρει καλύτερη κοινωνικοπολιτική δομή τάξης, δικαιοσύνης και κατανομής

Υποβιβασμός στην διεθνή ιεραρχία ισχύος, παραγωγής, κατανομής, ασφάλειας

Διχοτομία πολιτικής – οικονομίας είναι πλασματική και αφύσικη

Ηγεμονική σταθερότητα περίμετρο Ευρασίας και Ρωσία

Σύνδεση της πορείας του διεθνούς συστήματος με το ανθρωπολογικό ζήτημα και προβολή σχέσεων στον 21 αιώνα

Κονδύλης: Διολίσθηση στον ανθρωπολογικό εκμηδενισμό γεγονός που επηρεάζει την συμπεριφορά. Αντί πάλης γύρω από σκοπούς και ιδέες υπαρξιακή αντιπαράθεση στην βάση στοιχειακών ενστίκτων ηδονής και αυτοσυντήρησης

Τα εδάφια που ακολουθούν αμέσως πιο κάτω είναι από το H Παρακμή του Αστικού Πολιτισμού (Εκδόσεις Θεμέλιο). Σημείωση: Το θεωρώ ως το σημαντικότερο ίσως κείμενο πολιτικής θεωρίας και πολιτικής θεωρίας του διεθνούς συστήματος του 20 αιώνα. Σίγουρα μαζί με τον Mearhsheimer δίνουν μια επιστημονικά πανίσχυρη περιγραφή και ερμηνεία των τάσεων στον 21 αιώνα.

[Σημείωση Π. Ήφ.. Για όσους αντί να καταλάβουν την αξία κλασικών κειμένων και να προσπαθήσουν να γνώση αναζητούν την ημερομηνία έκδοσης των βιβλίων που διαβάζουν με αποτέλεσμα να παραμιλούν, αναφέρεται ότι το βιβλίο δημοσιεύτηκε μεταφρασμένο στα Ελληνικά το 1991. Με νόημα λέω ότι όποιος καταπιαστεί με την επιστημονική μελέτη της διεθνούς πολιτικής πρέπει να βγάλει τις ιδεολογικές παρωπίδες, να σκεφτεί αξιολογικά ελεύθερα και να μελετά κείμενα διαχρονικής αξίας και σημασίας. Ιδεολογία, γνώμες και κουτσομπολιό δημοσιογραφικού χαρακτήρα για εφήμερα και ασήμαντα δεν έχουν σχέση με την επιστημονική μελέτη της διεθνούς πολιτικής]

«Η δυνατότητα συνδυασμού των πάντων με τα πάντα δίδεται όμως τα πάντα βρίσκονται πάνω σε μια επίπεδη επιφάνεια, δηλαδή όταν ο χώρος ομογενοποιηθεί τόσο πολύ, ώστε όλα τα στοιχεία, όταν ενδιαφέρουν το παιχνίδι των συνδυασμών, μπορούν να καταλάβουν οποιαδήποτε θέση εντός του. Γιατί αλλιώς η ανισόμορφη δομή του χώρου θα μπορούσε εν μέρει ή εξ ολοκλήρου να προκαθορίσει την θέση των στοιχείων εντός του και να εμποδίσει εν μέρει ή εξ ολοκλήρου την απεριόριστη κινητικότητα ή εναλλαξιμότητά τους».

αρχιτεκτονική … πρωτοκαθεδρία της λειτουργικής έποψης … «η ιεραρχική τω μελών εκλείπει από την στιγμή που το Όλο νοείται ως οργανικό μόρφωμα, αλλά ως συμπαράθεση απλών εξίσου απαραίτητων στοιχείων» Στην θέση του αρχοντικού πρέπει να τοποθετηθεί απέριττο αντικείμενο χρήσης και η κατοικία να μεταβληθεί σε αντικείμενο χρήσης λειτουργικής χρήσης. … Τονισμός της λειτουργίας εις βάρος του διακόσμου .. Η λειτουργία είναι κάτι που ισχύει εξίσου για όλους … «η λειτουργία λοιπόν από τον χαρακτήρα της τον ίδιο είναι οικουμενική και αντίστοιχα εξισωτική». 157 εξαφανίζονται υπέρμετρα νοήματα και ανώτερες αξίες που προσπαθούσαν να εκφράσουν οι αστοί (ΝΒ αλλά και κλασικοί, πχ Παρθενώνας). Εγκαταλείπεται η κλασική διαυγής συμμετρία και η φυσική απλότητα ….

αντιθέσεις και αντιφάσεις εκκρεμούς νέων χρόνων … 19ο αι αστοί επιχειρούν να μιμηθούν τους αριστοκράτες … Αστικός μιμητικός εκλεκτεκιστικός ιστορισμός για να αποκτήσει υπόβαθρο αξιών και νοημάτων που ήταν όμως επίπλαστο … διάκοσμος και εξωτερικό .. ανάγκες αστικής κοινωνικής παράστασης

Ο λειτουργικά νοούμενος χώρος του μοντερνισμού δεν ενδιαφερόταν για την προϊστορία των προσώπων ή την οικογενειακή παράδοση που θα έπρεπε να καλλιεργηθεί και να συνεχιστεί … «Διάταξη του χώρου δίχως μέριμνα για τον χρόνο ως χρόνο ιστορικό και υποκειμενικό που σκόπευε να τσακίσει τον αστικό ατομικισμό και συνάμα το προπύργιό του, δηλαδή τον οίκο ως κρυστάλλωση και ως φορέα μια οικογενειακής παράδοσης». Η οικία μετατρέπεται σε λειτουργικό χώρο … 160 «Το οικοδόμημα είναι και παραμένει ένα κομμάτι χώρου υποδιαιρεμένου με λειτουργικά κριτήρια». … 161-2 Χωροποίηση του κόσμου … Στην μουσική και στην λογοτεχνία «η χωροποίηση του κόσμου και της αίσθησης του κόσμου συντελέστηκε με την κατάτμηση του κάποτε ιεραρχημένου συνθετικού Όλου σε έσχατα και ισότιμα στοιχεία, τα οποία ακολούθως απλώθηκαν σε μια ιδεατή επιφάνεια για να συνδυαστούν μεταξύ τους». ??? επικράτηση μορφολογικού στοιχείο που χωροποιεί την ζωή

μουσική απεμπόληση της κλασικής τονικότητας «έτσι αποδιαρθρώθηκαν λίγο-πολύ οι ιεραρχικές δομές της αστικής θεωρίας και αισθητικής της μουσικής όμως με τις τάσεις ισοπέδωσης των ιεραρχιών συμβάδισαν και οι απαρχές της κατάτμησης του συνθετικού Όλου, όπως έδειξαν πρώτα-πρώτα οι αλλαγές στη μελωδία»

«ισοπέδωση και κατάτμηση ή ρευστοποίηση και η ελεύθερη ανασυγκρότηση του οργανικού και ιεραρχικού Όλου» παράλληλα εξύμνηση του διονυσιακού στοιχείου

" … πόρνες, εγκληματίες, … ανακηρύσσονται αξιομίμητα πρότυπα μιας ελεύθερης και ανοικτής ζωής (υπό το πρίσμα μιας αντιαστικης αντίληψης). Παρακμή αστικού πολιτισμού οδηγεί σε επίπεδα θεωρήματα για τον άνθρωπο και τις μορφές οργάνωσής του … Η κατάλυση της αστικής ιεραρχίας των κανονιστικών αρχών κατέστησε συμβατές προγενέστερα ασυμβίβαστες αντιθέσεις …. Όλοι έχουν την ίδια ρίζα, ωραίο και άσχημο, αρσενικό και θηλυκό, ορθολογικό και ανορθολογικο΄, … το ένα δίπλα στο άλλο ως ισότιμα μεγέθη που το καθένα μπορούσε να μεταβληθεί στο αντίθετό του. … η άκρα κατάτμηση του κόσμου σε ισότιμα αντικαταστάσιμα συστατικά στοιχεία σημαίνει ομοιογενοποίησή του. «Η έλλειψη νοήματος είναι έλλειψη συνοχής – έλλειψη συνοχής και κατάτμηση σε ισότιμα και εναλλάξιμα μεταξύ τους μεγέθη σημαίνουν όμως την απεριόριστη συνδυασιμότητα τούτων εδώ μεταξύ τους, δηλαδή την δυνατότητα να συγκροτηθεί ο κόσμος κατά βούληση» …

«Η διάλυση του ουσιαστικού πυρήνα του προσώπου σε μεταβλητές λειτουργίες καταλήγει σε εξάλειψη του προσώπου ως προσώπου. Ό,τι προηγουμένως ήταν πρόσωπο εμφανίζεται τώρα ως απλό σημείο κινούμενο κατά μήκος μιας γραμμής, η οποία από την πλευρά της τέμνεται δίχως αναγκαίο λόγο με άλλες τέτοιες γραμμές. Θεωρούμενο εκ των έσω, το σημείο που αντιπροσωπεύει το πρόσωπο παραμένει φορτισμένο με όνειρα, μυθικούς και γενετήσιους συνειρμούς, φαντασίες ή νευρώσεις. Καθοριστική όμως είναι τώρα η θεώρηση εκ των έξω, και αυτή θέλει πρόσωπα έτσι φορτισμένα, δηλαδή διαλυμένα, μόνο σημεία αποτελούν, όταν κανείς τα βλέπει όχι μεμονωμένα, παρά στην ολότητα των αμοιβαίων σχέσεων. Τότε η κοινωνία των εσωτερικά διαλυμένων προσώπων φαίνεται στον παρατηρητή σαν σωρός μυρμηγκιών που κινούνται προς διάφορες κατευθύνσεις σχηματίζοντας διαφορετικές διατάξεις και διάφορους συνδυασμούς»

οι βαθύτατα αντιαριστοτελικές ρίζες. Επιχειρώντας την κατάργηση των ουσιών και των ιεραρχιών ομοιογενοποίηση της ανθρώπινης κρίσης και συμπεριφοράς στην βάση μεταφυσικά προσδιορισμένων παραδοχών. «Κατατμημένα άτομα αντιστοιχούν σε ατομικές προτάσεις οι οποίες συνδέονται με τυπικούς κανόνες προκειμένου να σχηματίσουν προτάσεις μοριακές, ενώ τα κριτήρια με βάση τα οποία κρίνεται η αλήθεια τούτων των προτάσεων, έχουν χαρακτήρα τυπικό και όχι οντολογικό». Στόχος τώρα γίνεται η γλώσσα, η γραμματική και το συντακτικό ούτως ώστε να μην προκαλούν «ανεπίτρεπτες υποστασιοποιήσεις και ουσιαστικοποιήσεις καθώς και μια αντίστοιχη κατανόηση του Είναι και του κόσμου».

Θεοποιώντας την μηχανή, ανάδυση κριτικού κονστρουκτιβισμού ως αντίληψης κατασκευής ελεύθερα συνδυαζομένων μονάδων

Διολίσθηση σε ένα μεταμοντέρνο κόσμο πάλης: «πρωτόγονο στάδιο της στοιχειακής υπαρξιακής αντιπαράθεσης»»

§ Κονδύλης: «Η έσχατη πραγματικότητα συνίσταται από υπάρξεις, άτομα ή ομάδες που αγωνίζονται για την αυτοσυντήρησή τους και μαζί αναγκαστικά, για τη διεύρυνση της ισχύος τους. Γι’ αυτό συναντώνται ως φίλοι ή ως εχθροί και αλλάζουν φίλους και εχθρούς ανάλογα με τις ανάγκες του αγώνα για την αυτοσυντήρησή τους και τη διεύρυνση της ισχύος τους» ...

§ «το τι σημαίνει Λόγος, συναίνεση ή δικαιοσύνη πρέπει κάθε φορά να ορίζεται δεσμευτικά και να φορτίζεται με συγκεκριμένο περιεχόμενο από μέρους μιας αρχής ή μιας βαθμίδας δικαιοδοσίας».

§ «Η αποσύνθεση των πολιτικών ιδεολογιών του 19ου και 20ου αιώνα δεν θα συνεπιφέρει το τέλος των αγώνων ισχύος ανάμεσα σε κοινωνικές ομάδες, έθνη και κράτη – αυτό δεν θα γινόταν ούτε και στην άκρως απίθανη περίπτωση όπου θα σταματούσαν οι πόλεμοι στην διακρατική τους μορφή» … Εξαφάνιση των ιδεολογιών δεν θα εξαφανίσει τις συγκρούσεις. Ακόμη και επικράτηση μιας κοσμοθεωρίας θα οδηγεί σε διαφορετικές ερμηνείες από διαφορετικές ομάδες. Έτσι διεξάγονταν οι κοινωνικοί αγώνες της societa civilis. … «Είναι δυνατές οι συγκρούσεις σε καθαρά υπαρξιακή βάση χωρίς κανένα ιδεολογικό ψιμύθιο, κι αυτές ίσως να ήσαν ακόμη πιο τραχειές και αμείλικτες απ’ όσες έχουν ιδεολογικά κίνητρα. Το «τέλος των ιδεολογιών» θα είχε τότε ως συνέπεια όχι το «τέλος της ιστορίας» προς την κατεύθυνση ενός ακτινοβόλου μεταιστορικού μέλλοντος, αλλά την επιστροφή της ιστορίας στο πρωτόγονο στάδιο της στοιχειακής υπαρξιακής αντιπαράθεσης». Τα περί τέλους της ιστορίας οφείλονται στο γεγονός ότι «οι νοητικές κατηγορίες προσανατολίζονται, στην εποχή της μαζικής δημοκρατίας, προς τον χώρο και όχι προς τον χρόνο. … επιστροφή στην προσδοκία του φιλελευθερισμού του 19ου αιώνα πως το εμπόριο θα υποκαταστήσει τον πόλεμο «Εδώ φυσικά τίθεται ένα ερώτημα γιατί να πετύχει ο μάνατζερ εκείνο που δεν κατόρθωσε ο αστός».

Robert Gilpin, Πόλεμος και Αλλαγή στην διεθνή πολιτική (Εκδόσεις Ποιότητα)

Το ζήτημα της αλλαγής ως θεμελιώδης διαφορά μεταξύ της ενδοκρατικής και της διακρατικής τάξης

«Ο τερματισμός ενός ηγεμονικού πολέμου είναι η απαρχή ενός ακόμη κύκλου μεγέθυνσης-ανάπτυξης, επέκτασης και τελικής παρακμής. Ο νόμος της άνισης ανάπτυξης συνεχίζει να ανακατανέμει την ισχύ υπονομ

εύοντας έτσι το status quo που εγκαθιδρύθηκε από τον τελευταίο ηγεμονικό αγώνα. Η ανισορροπία αντικαθιστά την ισορροπία και ο κόσμος κινείται προς ένα νέο γύρο ηγεμονικής σύγκρουσης. Πάντα ήταν και πάντα θα είναι έτσι, μέχρις ότου οι άνθρωποι είτε καταστραφούν είτε μάθουν να αναπτύσσουν ένα αποτελεσματικό μηχανισμό ειρηνικής αλλαγής». σ. 351

Α. Ιστορικά επαληθεύεται ότι ο επεκτατισμός έχει μεγάλους περιορισμούς. Ένας από αυτούς είναι ότι πέραν ενώ σημείου ενώ το κόστος επέκτασης αυξάνεται γεωμετρικά τα οφέλη επέκτασης αυξάνονται μόνο αριθμητικά και ίσως κάποια στιγμή εκμηδενίζονται. (σ. 253)

Β. Διαλεκτική σχέση ηγεμονικής επέκτασης και κόστους/οφέλους που συνεπάγεται

Ηγεμονικές συμπεριφορές εκδηλώνονται ή εντείνονται ενόσω τα οφέλη από την πολιτική επιρροή και την οικονομική διείσδυση υπερτερούν του κόστους που συνεπάγεται η ηγεμονική του στρατηγική. Το κόστος είναι ευθύγραμμα συναρτημένο με α) την αντίσταση των λαών που επηρεάζονται, β) των αντισταθμιστικών στάσεων άλλων δυνάμεων και γ) των αντιστάσεων στο οικείο κοινωνικοπολιτικό σύστημα. Πρόσφατα παραδείγματα: Βιετνάμ (ΗΠΑ), Αφγανιστάν (ΕΣΣΔ), Σομαλία (ΗΠΑ), Ιράκ; (ΗΠΑ)

Γ. Δεν πρέπει να υποτιμάται τι σημαίνει μια πληγωμένη υπερδύναμη …

Σημείωση Π. Ήφ.: Το μεγάλο λάθος, κατά τη γνώμη μου πρέπει να αναζητηθεί στην αδυναμία των άλλων μεγάλων δυνάμεων του πλανήτη μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης να αντικρούσουν τις ηγεμονικές στάσεις των ΗΠΑ στα Βαλκάνια και στην Μέση Ανατολή. Τώρα πληρώνουν το τίμημα της απερισκεψίας τους.

Δ. Ιστορικά επαληθεύεται ότι η απόκτηση ισχύος μέσω επέκτασης μετατρέπεται σε διαδικασία πτώσης του δράστη. Ένα ακόμη σημαντικό κριτήριο είναι ηθική σήψη που το αποδυναμώνει ως πολιτική οντότητα και το οδηγεί στην οπισθοχώρηση. (σ. 262).

Edward H. Carr, Η Εικοσαετής κρίση, οικουμενισμός και ηγεμονικά κράτη

«Η “διεθνής τάξη πραγμάτων” και η “διεθνής αλληλεγγύη” θα είναι πάντοτε τα συνθήματα εκείνων που αισθάνονται αρκετά ισχυροί ώστε να τα επιβάλουν στους άλλους. [Αναφορικά με αφηρημένες, διεθνιστικές, κοσμοπολίτικες ή άλλες οικουμενικές αρχές που πολλοί επικαλούνται κατά καιρούς] ... αυτό που έχει σημασία είναι ότι αυτές οι δήθεν απόλυτες και οικουμενικές αρχές δεν συνιστούσαν καν αρχές αλλά υποσυνείδητες σκέψεις μιας εθνικής πολιτικής, η οποία βασιζόταν σε μια συγκεκριμένη ερμηνεία του εθνικού συμφέροντος σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. ... Μόλις όμως γίνει προσπάθεια να εφαρμοστούν αυτές οι αρχές σε μια συγκεκριμένη πολιτική κατάσταση, αποδεικνύονται ότι είναι τα διαφανή προσωπεία των εγωιστικών κεκτημένων συμφερόντων. Η χρεοκοπία της ουτοπικής θεωρίας έγκειται όχι στην αποτυχία της να ανταποκριθεί στις αρχές της, αλλά στην αποκάλυψη της ανικανότητάς της να παράσχει κάποιο απόλυτο και ανιδιοτελές κριτήριο για τον χειρισμό των διεθνών υποθέσεων» (Edward H. Carr, Η εικοσαετής κρίση (Ποιότητα 2000) σ. 127.

Από το βιβλίο που προτάθηκε, J. Meargheimer, Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων

Υπόθεση Mearsheimer: Ο μείζων στόχος του κάθε κράτους είναι να μεγιστοποιήσει το μερίδιο του επί της παγκόσμιας ισχύος-δηλ. απόκτηση ισχύος εις βάρος των άλλων κρατών. Ο αντικειμενικός σκοπός των Μεγάλων Δυνάμεων δεν είναι να είναι απλώς ισχυρότερες από τις άλλες μεγάλες δυνάμεις, αλλά να είναι ο ηγεμόνας.

1. Νομοτέλεια: Ποτέ δεν υπήρξε και ποτέ δεν μπορεί να υπάρξει παγκόσμιος ηγεμόνας.

a. Αγώνας για παρεμπόδιση άλλων ηγεμονικών δυνάμεων να καταστούν ηγεμονικές δυνάμεις.

b. Αγώνας για ευνοϊκή κατανομή ισχύος και συμφερόντων

3. Αμερικανική υπεροχή/μονομερής ή εξεζητημένος παρεμβατισμός (® «μέχρι εκεί που φθάνουν τα όπλα μας...»)

4. Ουσιαστικά: Αγώνας δρόμου διαμόρφωσης κατανομής ισχύος και συμφερόντων πριν την επόμενη ηγεμονική σύγκρουση.

5. Κλασική περίπτωση στρατηγικής υπερεξάπλωσης που ιστορικά ρίχνει τις ηγεμονίες και αναδεικνύει άλλες.

6. Παγίδευση ΗΠΑ στην ίδια την ρητορική της (Κίνα: δημοκρατία, οικονομική ανάπτυξη, ειρήνη κτλ)

7. Επιβεβαίωση βαθύτερων αιτιών πολέμου: ηγεμονικές διενέξεις

8. Ματαίωση ευγενικών (αλλά και ουτοπικών προσδοκιών) για ένα «ανθόσπαρτο» διεθνή βίο.

Παραθέτω αυτή την παρέμβαση που αναρτήθηκε ευρέως για να δείξω πως η θεωρία που διδασκόμαστε μπορεί να εφαρμοστεί για να εξηγήσει βασικά κάθε φαινόμενο της διεθνούς πολιτικής. Αναφέρω μόνο ότι λίγες μέρες την κυκλοφορία αυτής της ανάλυσης είχαμε α) δυναμική ανάμειξη της Ρωσίας, β) υπαναχώρηση των ΗΠΑ, γ) δραστηριοποίηση του Συμβουλίου Ασφαλείας (όχι χωρίς διαφωνίες μέχρι στην στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές), δ) στροφή (η διάρκειά αυτής της στροφής, βέβαια, είναι κάτι που θα πρέπει να παρακολουθήσουμε) των ΗΠΑ απέναντι στο Ιράν και ε) ανακατατάξεις στις συμμαχίες της περιοχής που φέρνουν σε εξαιρετικά δύσκολη θέση την Τουρκία και την Σαουδική Αραβία.

[Με νόημα πάλιν, λέω ότι για όσους αναζητούν τις ημερομηνίες κυκλοφορίας των βιβλίων τέτοια διεθνή γεγονότα ερμηνεύονται με κα;λή θεωρία και όχι με ιδεολογικές σαπουνόφουσκες ]

Η σύρραξη στη Συρία και ο ανελέητος ηγεμονικός ανταγωνισμός ως καθοριστικός παράγων των περιφερειακών διενέξεων

Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων - Στρατηγικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιώς

Οι συντρέχουσες κρίσεις στην Ανατολική Μεσόγειο και ευρύτερα Ανατολικά του Αιγαίου οδηγούν πολλούς στο να διερωτηθούν κατά πόσο υπάρχει κίνδυνος μεγάλης περιφερειακής σύρραξης με βαθύτατες συνέπειες για την Ελλάδα αλλά και όλο τον πλανήτη. Εύλογα κάποιοι διερωτήθηκαν κατά πόσο υπάρχει κίνδυνος επέκτασης της συριακής κρίσης σε παγκόσμιο πόλεμο. Οι καταιγιστικές εξελίξεις στην Αίγυπτο, η κρίση της Λιβύης που προηγήθηκε, οι αναταραχές στην Τουρκία, το κοχλάζον Κουρδικό ζήτημα, οι απειλές επίθεσης κατά του Ιράν και η επαπειλούμενη επίθεση κατά της Συρίας είναι όλα γεγονότα που αναμενόμενα προκαλούν ανασφάλεια και ανησυχία. Πολύ περισσότερο εάν λάβουμε υπόψη ότι η Ελλάδα και η Κύπρος «βρέθηκαν» σε μια αξιοθρήνητη θέση απόλυτης αδυναμίας.

Η απάντηση για τις προεκτάσεις μιας επίθεσης κατά της Συρίας είναι ότι τα νήματα που ενώνονται είναι πολλά και η κατάσταση που δημιουργείται από κάθε άποψη εκρηκτική. Όμως, εκπλήττει μόνο όσους έχουν στο μυαλό τους κατασκευασμένη μια εξωπραγματική και αναληθής εικόνα για τη διεθνή πολιτική. Κάποιος λοιπόν θα πρέπει να κρίνει την κρίση της Συρίας, ή αύριο κάποια άλλη, σύμφωνα τόσο με τις επιμέρους προϋποθέσεις όσο και με μονιμότερα χαρακτηριστικά της διεθνούς πολιτικής. Το τελευταίο δεν είναι σύνηθες στην Ελλάδα και αυτό το γεγονός ερμηνεύει, εν πολλοίς, τον καταστροφικό κατήφορό μας.

Οι σαπουνόφουσκες περί ανθόσπαρτου γραμμικά κινούμενου μετά-ψυχροπολεμικού κόσμου σκάνε και εξατμίζονται. Έξω και εδώ στη χώρα μας, εν τούτοις, συνεχίζουν να επηρεάζονται από τα βουνά των πνευματικών σκουπιδιών που στοιβάχτηκαν. Στην Ελλάδα τις δύο τελευταίες δεκαετίες πολλές φρικτά λανθασμένες «αναλύσεις» που ανακούφιζαν πνευματικά ή χάιδευαν αφτιά αφελών, ευθύνονται για την πολιτικοπνευματική, επιστημονική, οικονομική και διπλωματική αποχαύνωση που προκάλεσε τον εκτροχιασμό της χώρας.

Για να κατανοηθούν οι πιθανές προεκτάσεις κρίσεων, όπως αυτή της Συρίας, απαιτείται να μνημονευτούν μονιμότερα χαρακτηριστικά των ηγεμονικών ανταγωνισμών πλανητικά και στις περιφέρειες. Η ανάλυση των υψηλότερων δυνατών βαθμίδων που προσφέρει μια αποκρυσταλλωμένη, θεμελιωμένη και τεκμηριωμένη περιγραφή και ερμηνεία είναι το κορυφαίο βιβλίο-σταθμός του John Mearsheimer, Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων (Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα, μετάφραση Κ. Κολιόπουλος, επιστημονική επιμέλεια Π. Ήφαιστος, Ηλίας Κουσκουβέλης, εισαγωγικό σημείωμα Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος).

Το κείμενο του John Mearsheimer Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων είναι αναμφίβολα το σημαντικότερο κείμενο διεθνούς πολιτικής μετά τον Θουκυδίδη και τον (δάσκαλο του Mearsheimer) Kenneth Waltz (βλ. τα εμβληματικά του έργα Θεωρία Διεθνούς Πολιτικής και το Ο Άνθρωπος, το Κράτος και ο Πόλεμος).

Το Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων συνιστάται να διαβαστεί με προσοχή από όσους ενδιαφέρονται για εκτιμήσεις ακριβείας για το γενικότερο στρατηγικό πλαίσιο κρίσεων, όπως αυτές της Συρίας, της Αιγύπτου, της Λιβύης, το Κουρδικό, τις σχοινοβασίες της Τουρκίας, την επαπειλούμενη επίθεση κατά του Ιράν, την κινεζική ή ρωσική στρατηγική και ασφαλώς τους στρατηγικούς ελιγμούς της δεσπόζουσας ηγεμονικής δύναμης των Ηνωμένων Πολιτειών στις σχέσεις της με τις υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις και τις προσεγγίσεις που υιοθετεί στις υπερπόντιες εξισορροπήσεις.

O Mearsheimer σε μια ανάλυση που κυριολεκτικά κόβει την ανάσα περιγράφει και ερμηνεύει τον αδιάκοπο ηγεμονικό ανταγωνισμό και τον τρόπο που επηρεάζει τις τύχες καθοριστικά. Στις κομβικές στιγμές που διανύουμε και των κρίσεων που διαδέχεται η μια την άλλη, η άγνοια μιας τέτοιας θεώρησης είναι πολυτέλεια. Για τους ειδικούς των διεθνών σχέσεων είναι γνωστό ότι το αριστούργημα του John Mearsheimer αποτελεί το σημαντικότερο κείμενο που αναλύει τις τάσεις στο πεδίο των ηγεμονικών ανταγωνισμών και τον τρόπο που προβάλλονται τον 21ο αιώνα. Τεκμηριώνει τα αίτια των στρατηγικών επιλογών των δυνάμεων που εμπλέκονται στον ηγεμονικό ανταγωνισμό και δημιουργεί μια ερμηνευτικά μοναδική τυπολογία στάσεων, αποφάσεων, δράσεων και ενεργειών.

Ο Mearsheimer ο οποίος πρόσφατα έγινε επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου, προσδιορίζει με εκπληκτική ακρίβεια τις μορφικά πανομοιότυπες επαναλαμβανόμενες στάσεις, αποφάσεις και προσεγγίσεις των ηγεμονικών δυνάμεων από τους Ναπολεόντιους πολέμους μέχρι σήμερα. Στο τελευταίο κεφάλαιο αναλύοντας την εξέλιξη της κατανομής ισχύος μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων και άλλων μεγάλων κρατών που αναδύονται στο στερέωμα των ηγεμονικών δυνάμεων των δεκαετιών που επέρχονται, περιγράφει με εγκυρότητα τις τάσεις, όπως αναπτύσσονται στο κατώφλι του 21ου αιώνα.

Η μελέτη αυτής της ανάλυσης όσον αφορά την εξέλιξη των σχέσεων ισχύος και των ισορροπιών στην Ευρώπη –για παράδειγμα για τις τάσεις όσον αφορά τη Γερμανία, τη Ρωσία, τις εναλλακτικές επιλογές των ΗΠΑ στην Ευρώπη και πλανητικά, κ.τ.λ.–, κανονικά εξατμίζει κάθε επικίνδυνη ουτοπική σκέψη και προσγειώνει σε στέρεο έδαφος πάνω στο οποίο θα πρέπει να πατούν οι πολίτες και το πολιτικό προσωπικό κάθε κράτος το οποίο θέλει να επιβιώσει.

Υπό το πρίσμα της κορυφαίων προδιαγραφών θεωρήσεων του John Mearsheimer, θα προχωρήσουμε τώρα στην εξέταση του γενικότερου διακρατικού πλαισίου μέσα στο οποίο εκτυλίσσονται οι κρίσεις στην Ανατολική Μεσόγειο αλλά και ευρύτερα Ανατολικά του Αιγαίου. Πλήρης εικόνα και μοναδικής ακρίβειας εκτιμήσεις, αλλά και κατανόηση της πραγματικότητας της διεθνούς εμπειρίας μέσα από αναρίθμητα παραδείγματα, μπορεί να υπάρξει μόνο, εάν η καταπληκτική ανάλυση του John Mearsheimer διαβαστεί στο σύνολό της.

Πρωταρχικό κριτήριο σωστής εκτίμησης της διεθνούς πολιτικής είναι ότι ποτέ δεν υπήρξε και ποτέ δεν μπορεί να υπάρξει παγκόσμιος ηγεμόνας. Οι μεγάλες δυνάμεις το γνωρίζουν και τα στρατηγικά τους σχέδια αποβλέπουν λιγότερο σε μια στρατιωτική συντριβή άλλων μεγάλων δυνάμεων και περισσότερο στην εξισορρόπησή τους. Το σύνηθες πεδίο του ανταγωνισμού τους είναι οι λιγότερο ισχυροί, και όποτε δοκίμασαν το αντίθετο το μετάνιωσαν. Σημειώνω εδώ το εξής καίριο και σημαντικό που ο λιγότερο ισχυρός θα πρέπει να γνωρίζει για να μην είναι ευκολόπιστος ή απρόσεκτος: «Τόσο όταν οι ηγεμονικοί ελέφαντες συγκρούονται όσο και όταν “ερωτεύονται” το γρασίδι υποφέρει».

Ο Mearsheimer τεκμηριώνει μια αλληλουχία μορφικά πανομοιότυπων στρατηγικών επιλογών από τους Ναπολεόντιους πολέμους μέχρι σήμερα. Ο κεντρικός στρατηγικός σκοπός κάθε ηγεμονικής δύναμης ανά πάσα στιγμή είναι να παρεμποδιστούν άλλες μεγάλες δυνάμεις να κατακτήσουν θέση ηγεμονίας στην περιφέρεια όπου ανήκουν. Ακριβώς, η «Τραγωδία των Μεγάλων Δυνάμεων» έγκειται στο γεγονός ότι φοβούνται για την δική τους επιβίωση εάν κάτι τέτοιο συμβεί. Αυτό είναι κύριο αίτιο των εκατέρωθεν ασταμάτητων εξισορροπήσεων. Εάν μια μεγάλη δύναμη καταστεί περιφερειακή ηγεμονία, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη δική της παγκόσμια ηγεμονία. Έτσι, οι εκάστοτε ηγεμονικές δυνάμεις αδιάκοπα μεριμνούν, ούτως ώστε άλλες μεγάλες δυνάμεις να παρεμποδίζονται από το να καταστούν περιφερειακοί ηγεμόνες.

Με πιο πρακτικούς όρους αυτό σημαίνει μια διαρκή εκτίμηση της κατανομής ισχύος παγκόσμια, περιφερειακά και τοπικά και ύπαρξη εναλλακτικών επιλογών στο πλαίσιο ενός στρατηγικού σχεδιασμού ελέγχου της κατανομής ισχύος στις περιφέρειες. Επίσης, ενός στρατηγικού σχεδιασμού που εμπεριέχει αναρίθμητες εναλλακτικές τακτικές ενέργειες που αποσκοπούν στην αποδυνάμωση της επιρροής που ασκούν άλλες δυνάμεις. Αυτό συνεπάγεται μεταξύ άλλων και ενέργειες που αυξομειώνουν τη θέση, τον ρόλο και την ισχύ των περιφερειακών κρατών. Κριτήριο δεν είναι ο «φίλος» ή ο «εχθρός» αλλά η «ρύθμιση» της κατανομής ισχύος με τρόπο που συμφέρει τον (εξισορροπητή) ηγεμόνα.

Για να παρεμβάλω έναν ακόμη κορυφαίο στοχαστή, τον Παναγιώτη Κονδύλη, σε μια εύστοχη θεώρηση που επιβεβαιώνεται καθημερινά στη διεθνή πολιτική, «η έσχατη πραγματικότητα συνίσταται από υπάρξεις, άτομα ή ομάδες που αγωνίζονται για την αυτοσυντήρησή τους και μαζί αναγκαστικά για τη διεύρυνση της ισχύος τους. Γι’ αυτό συναντώνται ως φίλοι ή ως εχθροί και αλλάζουν φίλους και εχθρούς ανάλογα με τις ανάγκες του αγώνα για την αυτοσυντήρησή τους και τη διεύρυνση της ισχύος τους».

Στο σημείο αυτό, καλό είναι να τονιστεί ότι μόνιμοι εχθροί και φίλοι δεν υπάρχουν, όπως δυστυχώς νόμισαν μερικοί επικίνδυνα αφελείς που στο παρελθόν έφθασαν στο σημείο να χορεύουν ζεϊμπέκικα ή να γίνουν κουμπάροι κατευνάζοντας τον επιτιθέμενο ή που σήμερα εκλιπαρούν την εύνοια ξένων ηγετών ελπίζοντας σε θεία δώρα. Η ανελέητη πραγματικότητα της διεθνούς πολιτικής, την οποία εάν δεν γνωρίζεις παθαίνεις ζημιές είναι μία: Υπάρχουν μόνο υλιστικά σκεπτόμενοι διακρατικοί δρώντες με τους οποίους οι συγκλίσεις πάνε και έρχονται ανάλογα με τα συμφέροντα, την εξέλιξη των στρατηγικών και την εξέλιξη των συσχετισμών ισχύος και συμφερόντων. Ο καθείς θεωρεί την ασφάλεια και την επιβίωση υπέρτατη και έσχατη λογική (στην Ελλάδα, πάντως, αυτή δεν ήταν η κυρίαρχη παραδοχή και δεν είμαι σίγουρος ότι είναι ακόμη και σήμερα παρά τα παθήματά μας).

Η «διαχείριση» των λιγότερο ισχυρών κρατών εκ μέρους των ηγεμονικών κρατών ανάλογα με τις περιστάσεις συμβαδίζει με τις ρευστές στρατηγικές ανάγκες κάθε συγκυρίας του διαχρονικά εξίσου ρευστού ηγεμονικού ανταγωνισμού. Σχέσεις στα πεδία της αισθητικής, της ιδεολογίας, των διαπροσωπικών σχέσεων και τα λοιπά, δεν έχουν την παραμικρή άξια λόγου πολιτική σημασία για τον αδύναμο (για τον ισχυρό βέβαια τέτοιες ψευδαισθήσεις είναι ευχάριστα δώρα).

Εξάλλου, σύμφωνα με τα κυρίαρχα πορίσματα ενός μεγάλου κλάδου της στρατηγικής ανάλυσης (patron-client relations), το κύριο έρεισμα και η προϋπόθεση επιβίωσης των λιγότερο ισχυρών κρατών είναι η κρατική τους ισχύς και οι διπλωματικές προσεγγίσεις που έχουν ως άξονα το κόστος/όφελος στην πλάστιγγα των σχέσεων με τα ισχυρότερα κράτη. Οι ηγεμονικές δυνάμεις, όπως εξάλλου δείχνει η ορατή με γυμνό οφθαλμό καθημερινή πρακτική στη διεθνή πολιτική, χαράσσοντας τα ρευστά και εναλλασσόμενα στρατηγικά τους σχέδια, δεν βλέπουν εχθρούς και φίλους αλλά συνομιλητές στην πλάστιγγα κόστους/οφέλους.

Ένα αδύναμο κράτος ή μια κοινωνία που δεν προσκολλάται στην εθνική ανεξαρτησία είναι αναλώσιμο και ευκαιρίας δοθείσης πετσοκόβεται πάνω στην ανελέητη κλίνη του Προκρούστη των στρατηγικών παιγνίων. Το αντίθετο συμβαίνει για ένα συγκροτημένο κράτος με κρατική ισχύ επαρκή για αυτοσυντήρηση και εξεζητημένες διπλωματικές δεξιότητες.

Οι ηγεμονικές δυνάμεις παλεύοντας ασταμάτητα για την ύπαρξη μιας κατανομής ισχύος που τις ευνοεί και τη μεγιστοποίηση του μεριδίου του παγκόσμιου πλούτου που κατέχουν ή ελέγχουν, επιδίδονται σε ασταμάτητους εξεζητημένους έμμεσους παρεμβατισμούς ή ανάλογα με τις περιστάσεις σε πιο άμεσους. Στη Συρία αυτό βασικά κρίνεται όπως και στην Λιβύη κάποια στιγμή όταν για πολλούς λόγους η πλάστιγγα έγειρε, και ο Καντάφι εκεί που πριν μερικές εβδομάδες εναγκαλιζόταν τους ηγέτες των περισσότερων κρατών που στη συνέχεια του επιτέθηκαν, τάχιστα αυτός και η χώρα του οδηγήθηκαν στο ηγεμονικό σφαγείο.

«Ειρήνη» υπό την έννοια της συνήθους χαζοχαρούμενης ψευδαίσθησης περί ενός αγγελικά πλασμένου –πλην εκ παρεξηγήσεως συγκρουόμενου– κόσμου, δεν υπάρχει. Υπάρχουν μόνο περίοδοι «πιο ήπιου» ή καλύτερα υπόγειου ανταγωνισμού κατά τη διάρκεια των οποίων γίνεται εξισορροπητικός αγώνας δρόμου μέχρι και την επόμενη αποκορύφωση της ηγεμονικής σύγκρουσης όταν οι συνθήκες «ωριμάσουν». Όταν δηλαδή η εξέλιξη των συσχετισμών οδηγεί σε σκληρότερες εξισορροπητικές αποφάσεις. Εδώ, λοιπόν, θα διερωτηθούμε τι κρίνεται πλανητικά εάν οι ΗΠΑ αποφασίσουν να υποστούν ένα πολύ μεγάλο κόστος και να αναλάβουν πολλά ρίσκα για να επηρεάσουν (μακροχρόνια) τις ισορροπίες, τα σύνορα, τις πληθυσμιακές συνθέσεις και την κατοχή του πλούτου στην παραδοσιακά κρίσιμη περίμετρο της Ευρασίας.

Κανένας δεν κατανοεί τίποτα, εάν δεν γνωρίζει ότι για εγγενείς λόγους αυτό για το οποίο μιλάμε μετά τον 17ο αιώνα μέχρι και σήμερα αφορά τη σταθερότητα και την αστάθεια μιας αναγκαστικής Οδύσσειας όλων των κρατών που οφείλεται σε εγγενείς λόγους του σύγχρονου διεθνούς συστήματος. Ενώ η ηγεμονική ή άλλως πως πολιτικοανθρωπολογική ένωση του πλανήτη ήταν και θα συνεχίσει να είναι πάντα ουτοπική (και ακραία επικίνδυνη ακόμη και ως απλή αφελής σκέψη), η ισχύουσα πραγματικότητα είναι η εξής: Η κρατική κυριαρχία, δηλαδή η αξίωση των εθνών για ελευθερία και η εθνική ανεξαρτησία προκαλεί διεθνή αναρχία (απουσία παγκόσμιας εξουσίας). Επιπλέον, επειδή το διεθνές σύστημα αποτελείται από κρατικές οντότητες άνισου μεγέθους, άνισης ισχύος και άνισης ανάπτυξης, η πρόκληση διλημμάτων ασφαλείας προκαλεί εγγενή αίτια ανταγωνισμού και συγκρούσεων. Λόγω απουσίας παγκόσμιας εξουσίας, επιπλέον, ισχύει η αρχή της αυτοβοήθειας. Οι αφελείς ή απρόσεκτοι βλάπτονται και συχνά αποθνήσκουν. Οι διεθνείς θεσμοί δεν σχετίζονται με κάποια διεθνή δικαιοσύνη αλλά με διεθνή τάξη όπως ιστορικά οριοθετήθηκε [Κανείς δεν μπορεί να αποφανθεί περί διεθνούς δικαιοσύνης, για παράδειγμα να αποφανθεί που πρέπει να είναι τα σύνορα Ισραήλ και γειτόνων, Ελλάδας και Τουρκίας, κ.τ.λ. Οι συνθήκες περί εγκληματιών πολέμου κ.τ.λ. είναι παντελώς διαφορετική υπόθεση].

Σε έναν κόσμο κρατών άνισης ισχύος, άνισου μεγέθους και άνισα αναπτυσσόμενο, επιδιώκοντας ασφάλεια και ισχύ, τα κράτη εξισορροπούν όσους τους απειλούν και αυτό επιτείνει τον ανταγωνισμό οδηγώντας σε φαύλο κύκλο διλημμάτων ασφαλείας. Τα κράτη που επιβιώνουν και είναι ασφαλή είναι εκείνα που γνωρίζουν ότι η Ένωση του πλανήτη ποτέ δεν υπήρξε και ποτέ δεν θα υπάρξει ως πιθανό ενδεχόμενο και ότι η εθνοκρατική τους οντότητα είναι η αρχή και το τέλος της ύπαρξής τους. Γι’ αυτό προτεραιότητα έχει η κρατική ισχύς, η κατοχύρωση της ασφάλειας και των προϋποθέσεων αυτοσυντήρησης και επιβίωσης.

Σε κάθε περίπτωση μιας και οι ηγεμονικές δυνάμεις διαθέτουν βέτο στο Συμβούλιο Ασφαλείας, η συλλογική ασφάλεια δεν ισχύει για τις μεγάλες δυνάμεις. Βασική αρμοδιότητα των διεθνών θεσμών στον βαθμό που μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά είναι η διεθνής τάξη που συμφωνούν τα κράτη μετά από κάθε πόλεμο όταν χαράσσονται σύνορα. Καθημερινά διαπιστώνουμε ότι α) εάν δεν υπάρχει συγκλίνον συμφέρον (ή καλύτερα παζάρια κάτω από το τραπέζι) των μεγάλων δυνάμεων δεν υπάρχει δράση του ΣΑ «όταν κινδυνεύει η διεθνής ειρήνη και ασφάλεια», β) συχνά οι μεγάλες δυνάμεις επεμβαίνουν χωρίς απόφαση του ΣΑ όπως στο Ιράκ το 2003 ή ίσως στις μέρες μας στη Συρία και γ) όταν τα κράτη δεν επιλύουν τις διαφορές με συνομιλίες, επειδή δεν τα συμφέρει η σταθερότητα ή αστάθεια και τα οφέλη ή ζημιές μιας διένεξης, είναι συνάρτηση της ισορροπίας ή της ανισορροπίας μεταξύ των αντίπαλων κρατών (κάτι πρέπει να ξέρουμε εμείς από τα παθήματά μας στο Αιγαίο και στην Κύπρο).

Εάν σταθούμε στις μεγάλες δυνάμεις, ο Mearsheimer τεκμηριώνει ότι η τυπολογία των στρατηγικών προσεγγίσεων και μεθοδεύσεων όλων των ηγεμονικών δυνάμεων είναι μορφικά πανομοιότυπη. Διαφέρει μόνο κατά περίπτωση και συγκυρία ως προς την ένταση, έκταση και το περιεχόμενο των επί μέρους αξιώσεων. Το κύριο κριτήριο είναι εκτιμήσεις για την κατανομή ισχύος και των συμφερόντων, δικών τους και των άλλων.

Κύρια διαρκής εισροή στον στρατηγικό σχεδιασμό είναι υπολογισμοί κόστους/οφέλους εναλλακτικών ενεργειών, οι κίνδυνοι για την επιβίωση –οι οποίοι όπως είπαμε για τις μεγάλες δυνάμεις προέρχονται από άλλες μεγάλες δυνάμεις εάν καταστούν περιφερειακές ηγεμονίες– και οι διαρκείς επιδιώξεις μεγιστοποίησης του παγκόσμιου πλούτου που βρίσκεται υπό τον έλεγχό τους.

Οι μεγάλες δυνάμεις διατηρούν και διαρκώς αναπτύσσουν επιθετικές δυνάμεις (ισχύ δηλαδή όχι μόνο για την άμυνά τους αλλά και για υπερπόντιες επεμβάσεις).

Για να εκπληρώσουν τους σκοπούς τέτοιων ψυχρά και υπολογιστικά συγκροτημένων στρατηγικών σχεδίων, οι στρατηγικές τους είναι σχεδόν μαθηματικά προκαθορισμένες. «Διαλέξτε και πάρτε» ή εάν είστε το θύμα προστατευθείτε. Συνοψίζω μερικές πτυχές όπως τις καταγράφει στη βάση της διεθνούς εμπειρίας το άψογα τεκμηριωμένο και πλήρες πληροφοριών κείμενο του John Mearsheimer:

Μεταφορά βαρών: Προσπάθεια ανάληψης αναχαίτισης από τρίτο όχι κατ’ ανάγκη «σύμμαχο», ενώ το ίδιο φαινομενικά παραμένει θεατής.

Εξισορρόπηση: Δέσμευση αναχαίτισης επιτιθέμενου αντιπάλου κατόπιν διακρατικής συμμαχίας και εμπράκτων μέτρων και δεσμεύσεων.

Εκβιασμός: Απειλή χρήσης βίας (μπλόφα ή μέτρα για κόστος κατά μικρών και αδυνάμων).

Πρόκληση πολέμου για κατατριβή τρίτων: Εξασθένιση «εχθρών» και/ή «φίλων» με πρόκληση μακροχρόνιων συρράξεων και πολέμων ή τα εκλεκτικά χτυπήματα με ή χωρίς την κάλυψη του ΟΗΕ για να σμικρύνει κάποιους στο επιθυμητό επίπεδο. Μέριμνα ούτως ώστε η εμπλοκή κάποιου αντιπάλου ή «φίλιου» κράτους σε αντιπαράθεση ή πόλεμο με κάποιο άλλο θα οδηγήσει σε μακροχρόνια κατατριβή και αποδυνάμωση (ή και το αντίστροφο) με συγκεκριμένο και προσεκτικά υπολογισμένο τρόπο.

Αποτροπή περιφερειακής ηγεμονίας άλλων μεγάλων δυνάμεων με υπερπόντιες εξισορροπήσεις, όπως δεκάδες φορές γίναμε μάρτυρες τις τελευταίες δεκαετίες αλλά και στις μέρες μας.

Πολιτικοοικονομικές μεθοδεύσεις μεγιστοποίησης του ελεγχόμενου πλούτου και των αναπτυξιακών πόρων, καθότι όπως όλοι γνωρίζουμε η οικονομική δύναμη είναι η βάση της στρατιωτικής δύναμης.

Παρεμπόδιση άλλων μεγάλων δυνάμεων από το να έχουν πρόσβαση σε πλουτοπαραγωγικούς πόρους.

Απόκτηση ισχύος ευθέως με δικό τους παρεμβατικό πόλεμο εάν άλλες μέθοδοι καταστούν ατελέσφορες ή εξαιρετικά δύσκολες και αβέβαιες ως προς την εκπλήρωση των σκοπών.

Διευκόλυνση διείσδυσης με αποδυνάμωση του φρονήματος άλλων κοινωνιών και της πίστης των πολιτών στην εθνική ανεξαρτησία, στις εθνικές κοσμοθεωρίες και στους κρατικούς σκοπούς. Εδώ υπογραμμίζω, έχουμε μια εξαιρετικά σημαντική ενότητα στο βιβλίο η οποία ακόμη και οι άπιστοι Θωμάδες θα καταλάβουν τι σημαίνει «κριτικοί κονστρουκτιβιστές» (ή καθ’ ημάς εθνομηδενιστές), τύποι όπως ο Σόρος και τα στηριζόμενα από αυτόν ιδρύματα, σαπουνόφουσκες περί μετά-εθνικής εποχής (να θυμίσω υψιτενή «φιλοσοφική» θεώρηση η οποία το 2003 δικαιολόγησε το φασιστικό σχέδιο Ανάν ως προάγγελο της … μετά-εθνικής εποχής).

Προσωρινή παραχώρηση ισχύος σε αυριανούς εχθρούς για να ρυθμιστεί η κατανομή ισχύος.

Κατάκτηση και προσωρινός κατασταλτικός έλεγχος πόρων μέχρι να δημιουργηθούν και παγιωθούν πολιτικοοικονομικές δομές έμμεσου ελέγχου και προσπορισμού των πόρων άλλων κρατών και περιφερειών.

Προσπάθεια κατάκτησης θέσης τεχνολογικής υπεροχής και ίσως και πυρηνικής υπεροχής. Ως προς το τελευταίο, οι μεγάλες δυνάμεις γνωρίζουν –ή έτσι νομίζουν– ότι ένας τρόπος να αισθανθούν απόλυτα ασφαλείς είναι να αποκτήσουν απόλυτη πυρηνική υπεροχή. Ο σκοπός αυτός, θα συμφωνήσουν οι περισσότεροι στρατηγικοί αναλυτές, είναι κάτι περισσότερο από ψευδαίσθηση, πολύ υψηλού μάλιστα κινδύνου.

Ο Mearsheimer όπως γίνεται αντιληπτό ανήκει στους ελάχιστους πολιτικούς επιστήμονες του διεθνούς συστήματος που αξίζει να προσεχθούν, επειδή με αξιολογικά ελεύθερο τρόπο και εδρασμένος πάνω στην αλάνθαστη Υποδειγματική Θουκυδίδεια παράδοση αναλύει την πραγματικότητα και την αλήθεια. Τέτοια έργα αξίζουν να τιμούνται παραφράζοντας τη γνωστή ρήση: «Ευχαριστούμε που μας λες όχι αυτό που μας ευχαριστεί αλλά την αλήθεια, την οποία μόνο εάν εκτιμήσουμε σωστά μπορούμε να επιτύχουμε ευημερία, να επιβιώσουμε και να είμαστε ασφαλείς».

Σε αδύναμα, ασθενή και λικνιζόμενα κράτη, ατυχώς γι’ αυτά, η αλήθεια είτε αποκρύβεται είτε επισκιάζεται από τσαρλατάνους και νομικιστές που αγνοούν τις πολιτικές όψεις του διεθνούς συστήματος, είτε κατακλύζεται από παραπλανητικές θεωρήσεις εγχώριας ή εισαγόμενης προπαγάνδας. Συναφώς, η στρατηγική «μαλακή ισχύος» είναι από καιρό ένα από τα σημαντικότερα μέσα στη φαρέτρα των ηγεμονικών στρατηγικών.

Ο ορθολογισμός της εθνικής στρατηγικής ενός λιγότερο ισχυρού κράτους είναι ευθέως συναρτημένος με σωστές εκτιμήσεις των πολιτικών όψεων του διεθνούς συστήματος, των διεθνών θεσμών και του διεθνούς δικαίου. Έτσι, δεν μπορεί να παραγνωριστεί ότι η ελευθερία-ανεξαρτησία μιας κοινωνίας είναι ευθέως συναρτημένη με την κρατική ισχύ μιας Πολιτείας. Επίσης, με το γεγονός ότι είναι ένα πράγμα τα χαρούμενα θεωρήματα και ιδεολογήματα αργόσχολων του παγκόσμιου λεγόμενου ακαδημαϊκού χώρου και άλλο οι προϋποθέσεις ασφάλειας, ευημερίας και ελευθερίας ενός εθνοκράτους. Για παράδειγμα, η πλανητικοποίηση (globalization) –η μετάφραση της οποίας στην Ελλάδα οδήγησε στον ιδεολογικά εκπορευόμενο στρεβλό όρο «παγκοσμιοποίηση» (ως και να υπάρχει μια παγκόσμια κοινωνία, μια παγκόσμια διανεμητική δικαιοσύνη, ένα παγκόσμιο πολιτικό σύστημα)– προσφέρει ευκαιρίες για τους ισχυρούς δρώντες με τρόπο που ευνοεί την κυριαρχία τους. Σίγουρα, η πλανητικοποίηση θρέφει θηριώδεις αξιώσεις τόσο ηγεμονικών δυνάμεων όσο και πρωταγωνιστών της ιδιωτείας όπως οι κερδοσκόποι και με κανένα τρόπο δεν δημιουργεί προϋποθέσεις ενός διεθνούς σπαραξικάρδιου ταξιδιού πολιτικά αδιάφορων ανθρώπων, όπως πολλοί αφελώς νομίζουν.

Υπογραμμίζουμε λοιπόν ότι δεν πρέπει να υπάρχουν απορίες για το προς τα πού κινείται ο ανταγωνισμός των ηγεμονικών δυνάμεων σ’ ένα διεθνές σύστημα το οποίο καθίσταται ολοένα και πιο πολύπλοκο λόγω αυξήσεως των κρατών και της ανάδυσης πολλών πλέον μεγάλων δυνάμεων.

Ακροτελεύτια εάν κάτι «νέο» υπάρχει τις δύο τελευταίες δεκαετίες είναι ο τρόπος που εξελίσσεται το ανθρωπολογικό ζήτημα σε σύγκριση με την αποικιακή εποχή και τον Ψυχρό πόλεμο. Δεν αλλάζει τη δομή παρά μόνο περιπλέκει τους υπολογισμούς των ηγεμονικών δυνάμεων καθιστώντας την έκβαση των εξισορροπήσεων περισσότερο αστάθμητη και απρόβλεπτη. Πιο συγκεκριμένα, εξεγείρονται εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι, οι οποίοι μέχρι και το τέλος του Ψυχρού πολέμου βρίσκονταν είτε εντός δεσποτικών και εξαρτημένων κρατών είτε εντός τεχνητών κρατιδίων κατασκευασμένων από τις αποικιακές δυνάμεις όταν αποχωρούσαν. Σκοπός των αποικιακών δυνάμεων ήταν να διαιωνίσουν την επιρροή τους και λίγο πολύ το πέτυχαν επί δύο περίπου αιώνες. Αυτή η εποχή φτάνει στο τέλος της και δεν φαίνεται να το κατανοούν πλήρως όλες οι ηγεμονικές δυνάμεις. Η ειδοποιός διαφορά σήμερα, ακριβώς, είναι ότι πλέον δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο πως οι ηγεμονικές δυνάμεις, όσο ισχυρές και να είναι, θα μπορέσουν να συνεχίσουν να επιτυγχάνουν εύκολα πλήρη ή τουλάχιστον επαρκή (σύμφωνα με τα κριτήριά τους) έλεγχο των εξελίξεων.

Για παράδειγμα, τίποτα δεν είναι γραμμικό όταν μιλάμε για το ηφαίστειο της Αιγύπτου, τη δίνη που αναδεικνύει ανεξάρτητες κουρδικές οντότητες σε ένα ή πολλά κουρδικά κράτη, το βαθύτατα θρησκευόμενο Ιράν, τις βαθύτατες και οριζόντιες διαιρέσεις των θρησκευτικών δογμάτων, το υπό διάλυση Ιράκ ή την υπό διάλυση Συρία, την κρατική κατασκευή του Λιβάνου και ασφαλώς τη λικνιζόμενη και εσωτερικά εξαιρετικά διαφοροποιημένη Τουρκία.

Εν τούτοις, παρά τις αβεβαιότητες που σκιαγραφήσαμε μόλις, η σωστή κατανόηση των δομικών και εγγενών χαρακτηριστικών του σύγχρονου εθνοκρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος κάνει σαφές ότι τα κύρια χαρακτηριστικά της διένεξης συνεχίζουν να είναι τα ίδια, δηλαδή οι προαναφερθείσες ιστορικές συνθήκες του σύγχρονου διεθνούς συστήματος. Δεν πρέπει να μην υπάρχουν αυταπάτες: Η διεθνής πολιτική των τελευταίων αιώνων εξελίσσεται στο πλαίσιο πανομοιότυπων κρατοκεντρικών προϋποθέσεων και η ηγεμονική διαπάλη είναι το σημαίνων και προσδιοριστικό χαρακτηριστικό μιας κρατοκεντρικής δομής που αποτελείται από μέλη άνισου μεγέθους, άνισης ισχύος και άνισης ανάπτυξης.

Για να απαντήσουμε λοιπόν το πόσο κοντά φτάσαμε στο σημείο μηδέν μιας ακόμη μεγάλης παγκόσμιας σύρραξης απαιτείται στοιχειώδης κατανόηση της τυπολογίας των συμπεριφορών των μεγάλων δυνάμεων που ισχύει για κάθε συγκυρία και κάθε εποχή. Τα σκιαγραφήσαμε πιο πάνω σε αναφορά με την εμβληματική ανάλυση του John Mearsheimer. Η παγκόσμια σταθερότητα απαιτεί ισορροπία και οι εξεζητημένες εκατέρωθεν προσεγγίσεις κινούνται πάνω σε μια πλάστιγγα με δύο δίσκους. Στον ένα δίσκο είναι το κόστος κάθε τακτικής και στρατηγικής κίνησης και στον άλλο δίσκο είναι το όφελος εναλλακτικών στάσεων και δράσεων.

Το ζήτημα περιπλέκεται αφάνταστα και οι κίνδυνοι αναλόγως, εάν κανείς λάβει υπόψη ότι κάθε απόφαση αφορά αναρίθμητους παίχτες και οι δυνατότητες των άλλων δεν είναι πάντα εύκολο να εκτιμηθούν. Πολύ περισσότερο ισχύει το γεγονός ότι δεν είναι γνωστό πότε και πως οι ανταγωνιστικές ηγεμονικές δυνάμεις θα εκμεταλλευτούν τα παράθυρα ευκαιρίας μιας κίνησης (π.χ., η Ρωσία λόγω παρατεταμένης αστάθειας, εάν μια επέμβαση στη Συρία ανοίξει τον ασκό του Αιόλου μεγάλων και απρόβλεπτων ανακατατάξεων).

Ακόμη πιο σημαντικό, όλοι οι ηγεμονικοί παίχτες λαμβάνουν και εκτελούν στρατηγικές αποφάσεις στη βάση εναλλακτικών σεναρίων που συμπλέκουν με ένα εξαιρετικά σύνθετο τρόπο σκοπούς και συμφέροντα με σενάρια βραχυχρόνιας, μεσοπρόθεσμης και μακροπρόθεσμης εξέλιξης των πραγμάτων (οπότε ανάλογα με την εξέλιξη των πραγμάτων επιλέγουν και το αντίστοιχο σχέδιο στρατηγικής ή τακτικής δράσης).

Οι μεγάλες ηγεμονικές δυνάμεις όταν κάνουν μια στρατηγική κίνηση το στοίχημα των επιτελείων τους είναι, βασικά, ότι θα δρομολογήσουν αυτή την κινούμενη δίνη της περιφερειακής ή ευρύτερα διεθνούς πολιτικής προς κατευθύνσεις οι οποίες θα τους προσδώσουν οφέλη. Μέσα στις συμπληγάδες που διαρκώς στήνονται συνθλίβονται όλοι οι ανόητοι, όλοι οι αφελείς και όλοι οι απρόσεκτοι. Ποια είναι όμως τα οφέλη αυτού του αέναου και ανελέητου ανταγωνισμού; Σχεδόν πάντοτε ο στρατηγικός σχεδιασμός αποτυπώνει μακροχρόνιους στρατηγικούς σκοπούς τους οποίους υπηρετούν οι βραχυχρόνιες και μεσοπρόθεσμες αποφάσεις.

Καταλήγουμε λέγοντας ότι ενίοτε το κόστος μιας στρατηγικής κίνησης –π.χ., μεγάλη αναταραχή στη Μέση Ανατολή λόγω επίθεσης στη Συρία– ενδέχεται να έχει σταθμιστεί και θεωρηθεί ανεκτό, επειδή μείζονα συμφέροντα κρίνονται στο μακροπρόθεσμο επίπεδο. Εάν, για παράδειγμα, ένα από τα πολλά contingency plan είναι ένα κουρδικό κράτος το οποίο ο στρατηγικός σχεδιασμός θέλει μελλοντικά να είναι, π.χ., σύμμαχος των ΗΠΑ και του Ισραήλ και με τρόπο που θα αποδυναμώνει Τουρκία, Ιράν και Ιράκ, οι βραχυχρόνιες και μεσοπρόθεσμες αποφάσεις και το κόστος του ενεργούντος (εδώ των ΗΠΑ και των συμμάχων τους) δεν επιδέχεται συμβατικές ερμηνείες. Ούτε οι σκοποί, οι ενέργειες και οι υπόγειες μεθοδεύσεις είναι ορατές με γυμνό οφθαλμό. Ούτε βέβαια και τα επιτελεία των μεγάλων ηγεμονικών δυνάμεων είναι πάντα σίγουρα για την εξέλιξη των πραγμάτων, εξού και τα πολλά εναλλακτικά στρατηγικά σχέδια που αλέθουν αδιακρίτως «φίλους» και «εχθρούς» (και τους οποίους αλλάζουν όπως τα πουκάμισά τους ανάλογα με τα συμφέροντά τους όπως εξελίσσονται, όπως θίγονται ή όπως ευνοούνται).

Γι’ αυτό δεν πρέπει να προδικάζουμε το βραχυχρόνιο κόστος μιας χαώδους κατάστασης, εάν τα επιτελεία τους εκτίμησαν ότι στο βάθος του χρόνου δρομολογείται μια περιφερειακή δομή και μια κατανομή ισχύος που εξυπηρετεί μακροχρόνια συμφέροντα. Το νήμα πάντα είναι λεπτό και ο κίνδυνος πολέμου, όταν έτσι τεντώνεται πάντα μεγάλος. Πολύ μεγάλος είναι όταν μία μεγάλη δύναμη αισθανθεί ότι η εξέλιξη της κατανομής ισχύος σε μια περιφέρεια θα μπορούσε να απειλήσει την ίδια, επειδή όπως ήδη υπογραμμίσαμε θα αναδείξει έναν περιφερειακό ηγεμόνα με δυναμική πλανητικής επικράτησης.

Έτσι κινούμενες οι ηγεμονικές αντιπαραθέσεις δημιουργούν εναλλασσόμενες συμπληγάδες μέσα στις οποίες μικρά, ασθενή και απρόσεκτα κράτη συνθλίβονται, ιδιαίτερα όταν ο ηγεμονικός ανταγωνισμός φτάνει στα όριά του ή όταν τα πράγματα είναι εκτός ελέγχου και ο ανταγωνισμός καθίσταται ανεξέλεγκτος και επικίνδυνος για όλους. Ένας ορθολογικός δρών που εκτιμά και σταθμίζει σωστά μακροχρόνια, μεσοπρόθεσμα και βραχυχρόνια δεδομένα, κατορθώνει να ισορροπήσει τις δικές του αποφάσεις και τις αποφάσεις των άλλων (και τις εξελίξεις που τους επηρεάζουν) και δεν πράττει οτιδήποτε του προκαλεί μεγαλύτερο κόστος από το όφελος. Ευλόγως, βέβαια, κανείς μπορεί να διερωτηθεί για τις δυσκολίες στάθμισης των συνεπειών εναλλακτικών στρατηγικών, όταν όπως ήδη υπαινιχθήκαμε μιλάμε για την άβυσσο ενός ανθρωπολογικά αστάθμητου και απρόβλεπτου κόσμου, του μετά-αποικιακού! Όχι μόνο μουσουλμανικού αλλά και κάθε άλλου που ορμητικά εισέρχεται μέσα στη δίνη της διεθνούς πολιτικής για να κατοχυρώσει αυτό που σύμφωνα με τη δική του λογική θεωρεί ιστορικά, θρησκευτικά και πολιτικά σωστό και δίκαιο.

Η εκτίμησή μας λοιπόν είναι ότι μόλις τώρα γίνεται αισθητό ότι το 1990 εισήλθαμε σε μια ιστορική μετάβαση και οι συγκαιρινές κρίσεις συμβολίζουν την τάση νέων ισορροπιών μέσα από δραστικές ανακατατάξεις σε όλα τα νοητά επίπεδα. Ο κόσμος της Ανατολής εξεγείρεται, οι ηγεμονικές δυνάμεις πληθαίνουν, οι αξιώσεις περιφερειακής ηγεμονίας είναι εγγενείς με τη φύση των μεγάλων δυνάμεων και η αποικιακή και η μεταβατική ψυχροπολεμική εποχή έφθασαν στο τέλος τους. Οι ανακατανομές ισχύος και οι στρατηγικές ανακατατάξεις πάνω στην περίμετρο της Ευρασίας, τη μεγάλη δηλαδή ζώνη που αρχίζει από την Ευρώπη και φτάνει στην Κίνα, δημιουργούν νέα δεδομένα. Επί αιώνες οι ναυτικές δυνάμεις –πρώτα το Ηνωμένο Βασίλειο και μεταπολεμικά οι ΗΠΑ– και οι σύμμαχοί τους με επεμβάσεις, συμμαχίες και «μαλακή ισχύ» (soft power) πετύχαιναν έναν σιδερένιο έλεγχο πάνω σε κράτη και ολόκληρες περιφέρειες. Εάν κάτι διδάσκει η ιστορία είναι ότι οι ναυτικές δυνάμεις δεν θα εκτοπιστούν εύκολα από κράτη και περιφέρειες που διαιώνιζαν την ισχύ τους και την οικονομική τους υπεροχή.

Ολοφάνερα επιχειρούν κάτι πολύ ριψοκίνδυνο: Διαιώνιση του ελέγχου με μεγάλες ανακατατάξεις συνόρων, κατάλυση κρατών, δημιουργία μιας νέας αλυσίδας συμμαχιών και εμπέδωση τόσο στρατιωτικής όσο και κάθε άλλης μορφής παρουσία στα μεγάλα πεδία των πλουτοπαραγωγικών πόρων και των παραδοσιακών γεωπολιτικών ζωνών.

Η κλίνη του Προκρούστη ήδη στήθηκε και τα στρατηγικά παίγνια αγριεύουν. Θα πετσοκόψουν όσους βρουν αδύναμους, απρόσεκτους και ανυποψίαστους.

John Mearsheimer on Power as the Currency of International Relations, Disciplining US Foreign Policy, and Being an Independent Variable

[Σημειώνω οτι στην ιστοσελίδα αυτή θα βρείτε πολλές άλλες συνεντεύξεις]

Structural realism dominated International Relations (IR) during the Cold War. After the Cold War, international politics became imbued with different ideas. US foreign policy, for instance, turned out an eclectic mix of democratic peace theory, imperialism, and economic neoliberalism. John Mearsheimer, a giant among structural realists, has stuck to realist theory in a changing world. Not without its problems, Mearsheimer realizes: the unprecedented power of the US has rendered its domestic politics a force of global purchase, leading to dynamics not easily explained by structural realism. This prompted him to write the controversial book about the Israel Lobby. In this Talk, he discusses, among others, how hard-core realists are now—surprisingly—closer to the radical left because of their shared adversity to armed interventions; argues that becoming a great IR theorists requires you to be an independent variable; and—despite seemingly radical changes—underscores the enduring tragedy of great power politics.

What is, according to you, the central challenge or principal debate in International Relations? And what is your position regarding this challenge/in this debate?

I think the principle debate in international relations theory, certainly in the US, is between realists on one hand and liberals on the other hand. There are three key liberal theories—economic interdependence theory, liberal institutionalism, and democratic peace theory—and those theories offer a very different view of the world than realism. Whenever we study big questions, like whether China can rise peacefully or not, it essentially comes down to the question of whether or not one views that subject through the lens of a liberal or a realist. That is the big fault line in international relations theory in the US. Constructivists matter, for sure, but I don't think constructivists are that important in terms of defining the theoretical debates here in America. I think it is basically liberals versus realists. And, of course, I'm a realist who believes that one can explain what happens in the world much better with a realist theory than with a liberal theory—which is not to say that realism can explain everything. But I believe its relative punching power is greater than liberalism's.

I think the principle real-world problem for the US today is its liberal imperialist bent. The fact is that, both on the left and on the right in contemporary America, there is a powerful inclination to try to run the world and to rely heavily on military force for that purpose. Take the Bush Doctrine, for example. The US was bent on using military force to reorder the entire Middle East. The US was talking about imposing democracy on countries all across the Middle East at the end of a rifle barrel. This was a remarkably ambitious strategy! It was a strategy that many liberals and democrats supported, which is why there was so much support across the American political spectrum for the 2003 Iraq War. The key point is that the US has this imperial impulse wired into it today, and this includes both left and right wing elites.

The end result of this is that the US has gotten itself into a heck of a lot of trouble over the past ten years, maybe even the past twenty years if you include some of the misadventures of the Clinton administration. The question is, how are we going to rid ourselves of this imperial impulse, and how are we going to break our addiction to war? If you look at the US today, it's quite clear that its elites are addicted to war. The US has been at war for two out of every three years since the Cold War ended. The US has fought six wars since 1989: the 1991 war against Iraq, the war against Serbia over Bosnia in 1995; the war against Serbia over Kosovo in 1999; the Afghanistan war, which started in 2001 and is still going on; the 2003 Iraq war; and then the war against Libya last year (2011). This is remarkable! And we're now talking about the possibility of using military force against Iran, and maybe even Syria! America’s elites are addicted to using military force. Plus they believe the US has both a right and a responsibility to run the world. This is not a healthy situation and it is imperative that the US figures out a way to break these bad habits. This is the key foreign policy issue at this point in time.

One might have expected me to say that the key issue facing the US is the rise of China. But I think that's a problem for another day. It's an interesting intellectual question at this point in time, but the question of whether or not China will challenge the US is a decade or so away. America's imperial impulse is the central problem that exists today, and indeed has been the main problem since the end of the Cold War.

How did you arrive at where you currently are in your thinking about IR?

Well, I think my views on American foreign policy in what we used to call the ‘developing world’ or the ‘third world’ were profoundly influenced by the Vietnam War. I served in the American military from 1965 to 1975, which was coterminous with that conflict. So, my early thinking about the use of military force was heavily influenced by Vietnam and I came to the conclusion back then that it was a huge mistake for great powers like the US or the Soviet Union to fight wars in places like Vietnam or Afghanistan. You were, in a sense, jumping into a hornet's nest. I think my convictions from those long ago times have endured and influenced my thinking in very important ways about the Afghanistan war in 2001, and especially the Iraq war in 2003. I was an outspoken opponent of the Iraq War, which I think is in good part due to my memories of Vietnam.

With regard to great power politics and the realism I'm identified with, I'm not sure how to explain how I became a realist. I think a lot of it has to with my reading of history and current events and trying to think about how the various theories in our literature fit with what has happened over time in world politics. At some point, I came to the conclusion that realism did a better job of explaining great power politics than the other theories did. That's not to say that I believe realism is a perfect theory; I just thought it captured the essence of international politics better than liberalism or Marxism. You want to remember that when I started graduate school in the mid-1970s there was no constructivism. The three main schools of thought were liberalism, Marxism, and realism, and I studied all of them. Of course, there are different variants of each of those perspectives, but I gravitated toward realism. Then, as I became more interested in realism, I read the major works by scholars like Morgenthau and Waltz (Theory Talk #40), and I found that I agreed with them on some points but disagreed with them about other points. Thus, I decided in the late 1980s to write a book laying out my own realist theory of international politics and trying to show where I overlapped with Morgenthau and Waltz, and where I differed from them. Of course, I read the works of other realists as well. That's essentially how I came to the views laid out in The Tragedy of Great Power Politics (2001).

I'm tempted to say that Hobbes influenced me, especially his arguments in Leviathan, but that's not true. Although I have come to appreciate how much Hobbes’s arguments dovetail with structural realism, the truth is that I didn't read Leviathan carefully until after I had worked out my main ideas in The Tragedy of Great Power Politics. So, Hobbes did not influence me. But, since discovering Hobbes, I realize how much overlap there is between his arguments about individuals in the state of nature and my argument—well, any structural realist's argument—about states in an anarchic system.

The truth is, I have not been heavily influenced by the writings or thinking of any individual. I've always been the sort of person who came up with his own ideas about how the world works, and my inclination has been to disagree with people who were famous and were said to have the most important explanations for this or that phenomenon. I think that instinctively I'm a contrarian, and not inclined to look for guidance about what to think from other people. I'm not saying that this is good or bad, but it's the way I'm hard-wired. I would say that I established my own pathway without much guidance from other scholars.

Now, that's not to say other scholars haven’t influenced me. After all, I have had many interlocutors along the way. Being able to read Morgenthau, Waltz, and the writings of liberal scholars, has been very helpful for formulating my own ideas. But, I don't think that anybody inspired me in the sense that they provided me with a way of thinking about the world or a set of ideas that I then adopted. I was much more interested in creating my own theory about how the world works, for better or worse.

Well, I think there are a number of factors that contribute to producing an IR theorist. First of all, you have to be intellectually curious. You have to constantly be asking questions, constantly challenging the conventional wisdom. Second, you have to be creative. It's very important to be an ‘independent variable’, to put it in social science speak, to be a person who is interested in creating his or her own explanations for particular events and phenomena. The third ingredient is that you need to have intellectual breadth; you need to be interested in all sorts of subjects. You cannot afford to be narrowly focused. You have to read in other fields; it is especially important to know a lot of history. You want to have a lot of information at your fingertips.

Finally, you have to have an instinct for simplification. My previous point was that you want to know a great deal about the world, and you also want to appreciate how complex it is. But to be a theorist, you have to be a simplifier. A good theory is a simple theory that has a compelling logic and can explain a large number of the relevant cases. A good theory should say that if you have A, you get B; but if you don't have A, you get C. We all know that the world is enormously complicated, and hard to understand, which is why we need theories. They provide simple pictures of reality, which help us to make sense of the world and navigate our way through it. Of course, no theory can explain every case because it is a simplification of reality. Specifically, theories purposely leave out certain explanatory factors that are judged to be not so important—that is what simplification is all about—but occasionally those omitted factors matter a lot, in which case your theory fails. So, no social science theory can account for every case, although good theories can account for most of the cases. Many students of international politics don't like simple theories. They prefer complex explanations instead. But if you're a complexifier and not a simplifier, you're not going to be an important international relations theorist. You have to be interested in making simple arguments with a persuasive logic. I think these four factors are the key ingredients that go into making a top-notch IR theorist.

What are the eternal features of international politics and what role does history play in accessing these features?

A lot of people argued when the Cold War ended that we were witnessing a fundamental change in the nature of international politics. It was said that security competition among the great powers had been relegated to the dustbin of history and indeed there would not be much war of any kind from now on. In essence, realism was said to be no longer relevant in the new world. I think those claims are wrong. The nature of international politics has not changed at all; what has changed is the structure of the system. We operated in a bipolar world during the Cold War, where there were two superpowers involved in an intense security competition with each other. That competition shaped international relations in very important ways. Then, in 1989, one of the superpowers went away and you ended up with a world that most people describe as unipolar: there was one superpower that had an enormous amount of military might and had the capability to influence events in every nook and cranny in the world. That new distribution of power has led to a very different set of outcomes over the past 23 years than you had during the Cold War, when the system was bipolar. In essence, the structure has changed, and for sure that change has had a substantial effect on what international politics looks like! But the nature of the system has not changed in any meaningful way. We still operate in an anarchic world where states have offensive military capability and where it's impossible to know for sure what the intentions of other states are. As long as those conditions apply, you're still in a world that is realist at its core, and where the danger of great power competition and war remains very much alive. I think that if China continues to rise, there will be abundant evidence to support my viewpoint.

I think history plays a small role in influencing the contemporary thinking and behaviour of states. In my estimation, how you think about history or how you think about the past, doesn't exert much influence on a country’s present actions. My perspective on history is hardly surprising, since I'm a structural realist and I believe that the structure of the international system pushes states or the leaders of those states to behave in predictable ways. So, if you're the leader of China, even if you don't know a lot about Chinese history, it doesn't matter. You quickly figure out what the structure of the system demands and you behave accordingly. A structural realist, by definition, cannot put too much weight on history.

But please understand that I am not saying that history does not matter at all. Remember I argued earlier that a theory is a simplification of reality, and as such it leaves out a number of potential explanatory factors that are deemed to be of secondary or tertiary importance. But there will be occasions where those omitted factors affect outcomes in important ways. Returning to the matter of history, a structural realist theory obviously leaves history out of the story in the same way it leaves out domestic politics. However, there will be instances, not many I believe, where the lessons of history, whether read correctly or incorrectly, are going to affect state behaviour in ways that contradict my theory. The same is true, of course, regarding domestic politics.

Don't we need to take domestic politics into account to explain US foreign policy? And would you characterize US foreign policy as realist or liberal?

With regard to the distinction between realism and idealism, I think that up until 1989, when the Cold War ended, you could describe US foreign policy over the course of the country’s history in largely realist terms. The US usually behaved in a realist fashion and defended its behaviour with idealist rhetoric: we acted realist and talked idealist. Since the Cold War, however, America has tended to behave in an idealist way in large part because it is so powerful that it doesn't have to worry about its survival the way it did when the Soviet Union was still a superpower, or before that when it had to worry about Germany and Japan. In other words, the US can act in non-realist ways and pursue foolish policies, and when it gets into trouble, it doesn't really pay a significant price because it's so powerful relative to the other states in the system. Nevertheless, I would argue that it would have been much better for America over the past 23 years if it had behaved according to the dictates of realism and not idealism or liberalism. Hopefully, it will make the necessary corrections and get back on track and behave the way it did before 1989.

Now with regard to domestic politics, there are certainly instances where domestic politics, which are left out of my theory, do matter for how the US behaves in the world. The most glaring example of this is, as you know well, the Israel lobby. Steve Walt (Theory Talk #33) and I wrote a book on the subject. This is a case where a remarkably powerful interest group is able to push American foreign policy in ways that are not in the US national interest. This, of course, is contrary to what my theory would predict, because that theory says states behave in rational ways and don't behave non-strategically. If you're going to argue that the lobby pushes the US to behave in strategically foolish ways, then you're effectively saying the theory cannot explain US Middle East policy at particular points in time. I think that what's happened here is that the US has been so powerful since 1989 that it’s relatively easy for interest groups, whether it’s the Israel lobby or the Cuban lobby, or any other strong lobby, to push American policymakers to pursue foolish policies. In short, because the US has controlled such a large share of world power since the end of the Cold War, idealism and domestic politics have been well positioned to trump realism in various instances.

This situation, however, is likely to change if China continues its impressive economic growth and looks like it might become a peer competitor to the US. In that world, realism will dominate and the US will have to behave in strategic ways, because there will then be a great power in the system that can threaten America’s position in East Asia, and maybe even threaten to dominate Asia the way the US dominates the Western Hemisphere. In that situation, idealism and domestic politics will play a much smaller role in US foreign policy, as was the case before 1989. In effect, the distribution of power will discipline America, as it did prior to and during the Cold War. What's happened over the past 23 years is that the distribution of power—call it unipolarity, American primacy, or whatever you want—has left the US free to misbehave. There's no discipline!

Given the abundance of military power that America possesses, and given its favourable geography, it is remarkably secure and thus we don't have to worry about the balance of power the way we did in the past. A world with the Soviet Union or its equivalent is fundamentally different from the post-Cold War world. As I said before, the architecture of the system doesn't discipline the US anymore. So, it's free to run around the world doing all sorts of foolish things because the costs are not great.

Now some people liken the contemporary situation with the British Empire of the 19^th century. But the British Empire was never as powerful, relative to the other states in the system, as the US is today. If you look at Britain in the middle of the 19^th century, it was by far the richest country in Europe, but there were countries in the system like France, Prussia and Russia, which were also powerful players. In fact, one of the reasons that Britain supported Bismarck's efforts to transform Prussia into Germany between 1864 and 1871 was because British leaders feared France and they thought that a unified Germany would be a check on France. What this tells you is that British leaders, even at the height of British power, were worried about France, and of course they were worried about Russia as well.

So, Britain operated in a multipolar world where it was clearly the wealthiest power and probably the most powerful state in the system. But the gap between it and the other major players in the system was nowhere near as great as the gap between the US and everybody else today.

What was the main point of your work in The Israel Lobby and how does it relate to more recent tensions, perhaps in relationship to the two-state solution and to Iran?

Talking critically about Israel—especially the US-Israeli relationship and Israeli policy towards the Palestinians—is the equivalent of touching a ‘third rail’ in the US. These are remarkably controversial subjects, even though most academics and most policymakers in Washington understand that the US-Israeli relationship has a profound effect on US Middle East policy, that the Israel lobby is very powerful, and that Israel's brutal treatment of the Palestinians is not in America's national interest. But hardly anyone is willing to criticize Israel because of fear that the lobby will put its gun sights on you and smear you as well as do everything it can to either marginalize you or ruin your career. This is why most people were shocked that Steve Walt and I wrote an article—and then a book—that was highly critical of Israeli policy toward the Palestinians, America's special relationship with Israel, and the lobby itself. We did it because we thought that it was in the national interest to talk about these subjects. Furthermore, we are tenured professors at elite universities, and the reason that we have a tenure system is so that professors can make controversial arguments, so they can speak truth to power. In essence, we felt that we had a responsibility to put these issues on the table and get people talking about them.

I also think most academics are in favour of the two-state solution. There are few people in academia in my opinion who disagree with us about the merits of creating a viable Palestinian state. It is Israel that is not interested in the two-state solution and instead is bent on colonizing the West Bank and creating a Greater Israel that will surely be an apartheid state. This would be a disaster for Israel. But it’s because the US has a special relationship with Israel—thanks to the enormous power of the lobby—that we cannot put any meaningful pressure on Tel Aviv to move toward a two-state solution. In essence, Steve and I are arguing that the special relationship between the US and Israel is not only bad for the US, but it is bad for Israel as well.

I think that people inside the academy have been more sympathetic to our book and to us than is the case in the broader public. I don't think that a lot of scholars have taught the book or teach courses on the US-Israeli relationship or Israeli politics, simply because those subjects are just too controversial. But, a good number of scholars have assigned the original article and the book in classes. So, we've had, I think, a quite positive reception in academia. The story is very different with regard to the general public, where the lobby went after us with full force. Although Israel’s defenders often say we are anti-Israel and anti-Semitic, there is no truth in those charges. Some even say we are interested in destroying Israel. On the contrary, we're not interested in destroying Israel; in fact, we're interested in saving Israel from itself. But making such arguments in the US is going to get you into a lot of trouble, as we have proven!

How does this tie into recent tensions with Iran?

I think that what we see happening regarding Iran is that both Israel and the lobby are deeply interested in getting the US military to attack Iran and destroy its nuclear facilities. However, the last thing that President Obama wants to do is start another war with a Muslim country in the Middle East. By the way, the same was true with President Bush in his second term. The US has zero appetite for a war against Iran, but the lobby and the Netanyahu government have been pushing hard for that war. The crucial question is whether Obama can resist that pressure before the 2012 presidential election. If he's re-elected, he can then tell the Israelis that he’s just not going to do it, as President Bush told the Israelis in 2008. But if this does not happen and the US goes to war with Iran, it will be due mainly to pressure from Israel and especially the Israel lobby. And it will not be in the American national interest.

It's interesting, but hardly anyone in the American national security establishment, outside of Israel’s staunch supporters, thinks that attacking Iran is a good idea. Almost everybody thinks that it would have disastrous consequences. We simply have no appetite for a war with Iran! However, this case seems to fit neatly with the basic thesis of our book, which is that the Israel lobby is a remarkably powerful interest group that pushes the US to pursue policies that are not in its national interest, and indeed are not even in Israel’s interest.

Let me make two other points. First, it's not clear that Iran is developing nuclear weapons. Indeed, both the 2007 and 2011 National Intelligence Estimates say that the available evidence indicates Iran is NOT developing nuclear weapons. Second, and I think this is the key point, even the proponents of war agree that if you attack Iran, all you can do in the best-case scenario is set back Tehran’s nuclear program 3-5 years. In other words, the US cannot use military force to eliminate that program once and for all. Moreover, almost everybody agrees that if you attack Iran, it will then have a powerful incentive to build nuclear weapons. I think that if it were possible for the US to use force to eliminate Iran’s nuclear program forever, the Obama administration would be tempted to do it. If you could convince Obama and his lieutenants that they could permanently eliminate the program at a relatively cheap cost, and that few Iranians and Americans would be killed, the US would probably do it. But that is simply not possible; we can't eliminate Iran’s nuclear capability once and for all; the best we can do is set it back a couple of years. Then they will get nuclear weapons and will surely be mad as hornets, and paranoid to boot! This would not be good!

What are the biggest misconceptions that you come across in the discipline of international relations?

What Walt and I wrote on Israel may come of a surprise for those who associate realism with warmongers. In general, I sometimes find that when I'm discussing that I end up agreeing with people who come from very different traditions, more than I agree with other realists. This is especially true in the post-Cold War world, where many of the old ideological and scholarly divides have broken down in important ways. In fact, I sometimes find myself closely allied with people on the far left, and vehemently disagreeing with people on the right. You would expect a realist to be closer in his or her thinking to people on the right rather than the far left. But for me the reverse is often the case these days.

And this is stunning to me. It turns out that contrary to the conventional wisdom, realists are much less willing to use military force than most people on either the left or the right in the US. When I say the left, I'm talking about liberals. When I talk about the right, I'm basically talking about neo-conservatives. The fact is that when you look closely at the American national security elite, and this includes academics, you discover that many liberals and neo-conservatives are powerfully disposed to using military force around the world to serve US interests. Realists, on the other hand, tend to be much more wary about using military force. This means that in many situations—and we saw this in the run-up to the Iraq war—the realists end up opposing hawkish policies being pushed by liberals and neo-conservatives. In those circumstances, what you often find is that realists have more in common with people on the far left, and here I am talking about individuals who are clearly outside of the mainstream or the consensus.

My good friend Steve Walt recently said to me that what's bizarre about the world today is that he and I are often identified as leftists in the US, despite the fact that we are both card-carrying realists. I've run into all sorts of people in recent years who are on the hard left and who are opposed to using military force, who once saw me as the devil incarnate and now view me as a powerful ally. Of course, they find it hard to believe that realists could be opposed to using military force. But the fact is that realists have always been wary about using military force. As I often point out to people, every realist—except for Henry Kissinger—opposed the Vietnam War. The two most public opponents of the Vietnam War in its earliest days were Hans Morgenthau and Walter Lippmann, who were both realists. Almost every realist opposed the 2003 Iraq war as well.

So realists are not warmongers. And very interestingly, it is liberals, who dominate foreign policy in the Democratic Party, and neo-conservatives, who do the same inside the Republican Party, who seem to have a huge appetite for launching wars across the globe. They are birds of a feather when it comes to questions of war and peace. This situation is really quite counter-intuitive and interesting!

In the same line, what's so offensive about offensive realism? Or, to put it more generally, what is it about realism that makes it so unpopular?

What makes realism so unpopular is that it is a fundamentally amoral theory. Realism says that states should be concerned with the balance of power above all else and should pay little attention to ethical and moral questions; this disturbs most people very much. This kind of thinking especially disturbs people in a liberal society like the US, where there is a deeply held belief that states should act in ethical and moral ways. Many Americans believe in the ‘just war’ theory and the importance of international law, which is not to say that is how the US actually operates in the international system. Realism, in fundamental ways, cuts against this liberal way of thinking about the world. Realism assumes that the world is nasty and brutish and therefore states have to worry mainly about how much power they have, not behaving morally. For realists, power is the currency of international politics; one might even say that for some realists it is the end all and be all. When you think and talk that way, as realists do, you are sure to offend people who are idealistic and naturally gravitate to liberal theories.

It is important to understand that the US has often acted according to the dictates of realism in the past. But when it does, it describes its behaviour with idealistic or liberal rhetoric. When we go to war in places like Afghanistan or Iraq, we refer to the campaigns as ‘Operation Enduring Freedom’ and “Operation Iraqi Freedom.” We always like to portray our behaviour in noble terms and we like to argue that our behaviour is invariably consistent with international law and ‘just war’ theory. After all, we are the chosen people. We are the city on the hill. As such, we have a responsibility to behave in proper ways and not act like those nasty realists say we should. There's no question that the US is going to steer clear of describing its behaviour as ‘warlike’. Remember, we used to have a Department of War, which we renamed the Department of Defence. One might argue, given our behaviour since the Cold War ended, that we should rename it the Department of Offence. But, that's not the American way.

One should be very suspicious of the words that come out of the mouths of American policymakers. One should instead pay attention to their actions, not their rhetoric. Of course, they will occasionally slip up and say in plain English what the US is doing or has done in another country. But, for the most part, they will talk in ways that are designed to make what is often brutish behaviour look benevolent and noble.

One can perhaps summarize your view on international politics as 'the tragedy of billiard balls in the state of nature'. How can realism help to make sense of the coming tragedy and which billiard balls will be involved?

I think that one big question these days is whether China can rise peacefully. Will it continue to expand at a rapid economic pace and if it does, how will that play out in international politics? If China continues its rise, there will be two big billiard balls in the system, the US and China. The $64,000 question is whether or not those two countries will engage each other in a security competition with the ever-present danger of war. Will those two billiard balls, the US and China, interact with each other in the future in ways that are similar to how the US and the Soviet Union interacted with each other during the Cold War? My answer is that they will, that there is no way that the US and China can avoid an intense security competition, if China continues its impressive rise.

When I give talks and make the case that China cannot rise peacefully, someone in the audience will invariably say: ‘Okay, your argument is interesting and even compelling, but tell me, what can we do to avoid this problem? What are the policies that the US and China should adopt to head this problem off?’ My answer is that there is little China or the US can do to avoid an intense security competition. The core of the problem is twofold: first, there's no way that either the US or China can trust the other side because of uncertainty about each other's intentions, especially regarding future intentions. If you ultimately cannot trust the other side, there is a powerful incentive to make your country very powerful in case the other side decides to come after you. Since both countries understand this logic and are governed by it, they end up competing with each other for power.

The second problem is the security dilemma: simply put, the measures states take to defend themselves invariably appear to be offensive in nature to rival states. This means there's little that China or the US can do to defend itself that won't look offensive to the other side. Consider the case of Chinese defence spending. Beijing has increased defence spending quite significantly over the past few years. Mind you, they still don't spend anywhere near as much money on defence as the US does. Indeed, the US spends almost as much money on defence as the rest of the world combined (see graph). So here are the Chinese, who are far behind the US in terms of defence spending, increasing the size of their defence budget. How does the US react? It is highly critical of China and interprets its increased defence spending as offensive in nature. This is evidence, so the argument goes, that the Chinese are potentially dangerous and threaten America’s strategic position in Asia.

The Obama administration then decides it has to react, and does so by announcing that the US is going to ‘pivot toward Asia’. It is going to move additional military forces to the Asia-Pacific region. The US, of course, sees this as a defensive move; it’s just shoring up its defences in the region. But if you're sitting in Beijing and the US starts moving additional aircraft carriers, attack submarines, and troops into your backyard, it hardly looks like the US is acting defensively to you! America’s behaviour instead looks offensive! It looks threatening.

So, you end up in this tragic situation where there is no way the US and China can avoid competing with each other for power. When I make this argument, someone will usually say to me, ‘One problem I have with your argument, John, is that it's a self–fulfilling prophecy. If you say that China and the USshould prepare for a security competition with the other side, then of course you're going to get a security competition. Isn't that self-fulfilling prophecy, and doesn't that give you pause?’ And my answer is, ‘Yes, it is a self-fulfilling prophecy, and it does give me pause. But the question is, what's the alternative? The fact is that neither China nor the US can take the chance that there won't be trouble down the road. Therefore, even though it creates a self-fulfilling prophecy, both countries have to arm themselves and try to be more powerful than the other.’ And of course, when they arm, what looks defensive to them looks offensive to the other side. There's no escaping that cruel dilemma, which sits at the heart of international politics.

The sad fact is that you can have a situation where two countries are satisfied with the status quo and have no interest in using military force to alter it, but they still are doomed to compete with each other for power. The reason is that neither side can be certain about the other side’s intentions. Therefore leaders on both sides have to assume the worst case; they have to assume that the other side is a revisionist state, not a status quo power, and compete for power with the other side. That is the tragedy of great power politics.

John J. Mearsheimer is the R. Wendell Harrison Distinguished Service Professor at the University of Chicago. He is the author of numerous books, including Conventional Deterrence, Liddell Hart and the Weight of History, and The Tragedy of Great Power Politics.

Faculty Profile at the University of Chicago

Read Mearsheimer’s Imperial by Design (The National Interest 2010) here (pdf)

Read Mearsheimer’s The Gathering Storm: China’s Challenge to US Power in Asia (Chinese Journal of International Politics 3 (4) 2010) here (pdf)

Read Mearsheimer & Walt’s The Israel Lobby and US Foreign Policy (2006 working paper) here (pdf)

Read Mearsheimer’s Structural Realism (in Tim Dunne, Milja Kurki, and Steve Smith (eds.) International Relations Theories: Discipline and Diversity (Oxford University Press) 2006 pp. 71-88) here (pdf)

Read Mearsheimer & Walt’s An Unnecessary War (Foreign Policy 2003) here (html)

Read Mearsheimer’s The False Promises of International Institutions (International Security 19 (3) 1995) here (pdf)

Read Mearsheimer’s Back to the Future: Instability in Europe After the Cold War (International Security 15 (1) 1990) here (pdf)

More publications of Mearsheimer available here